Miên man mùi Tết

Tết là hợp âm của mùi. Mùi của đoàn viên, sum họp. Mùi của no ấm và thiêng liêng. Với tôi, mùi Tết đậm đặc nhất là những ngày tháng Chạp...

Quê tôi những ngày cuối năm, hầu như các gia đình, dòng họ đều chọn một ngày đẹp trời trong tháng Chạp để anh em, con cháu gần xa thu xếp công việc, tề tựu trở về thăm viếng, sửa sang mộ phần và mời vong linh người đã khuất về nhà đón Tết. Những đoàn người cầm theo cuốc xẻng, mang vàng mã, hương hoa lễ vật... đi về phía nghĩa trang, đi qua những cánh đồng làng - nơi có phần mộ của người thân. Người ta thắp hương tưởng nhớ, phát quang cỏ dại, đốt vàng mã, tàn vàng, làn hương bay lơ lửng-”Vàng bay mấy lá năm hồi kết”... Cả một bầu không gian đượm màu hoài tưởng, nghi ngút khói hương, đậm đặc mùi giao cảm giữa những người đang sống với cõi người hiền bên kia thế giới.
Nhớ năm tháng tuổi hoa niên, tôi từng được theo bà, theo bố hòa vào dòng người tảo mộ cuối năm. Nhiệm vụ của đám trẻ chúng tôi là châm bó hương thật to rồi tỏa đi thắp cho tất cả ngôi mộ xung quanh dù thân quen hay xa lạ. Khi người lớn dọn cỏ hoặc quét vôi cho các phần mộ gọn gàng, sạch đẹp cũng là lúc ông chú, bà bác lầm rầm, rủ rỉ kể chuyện về những người nằm dưới mộ cho thế hệ sau. Chuyện kể có khi là kỉ niệm hoặc một nét tính cách đặc biệt nào đó, có khi là cuộc đời thân thế, sự nghiệp, số phận thăng trầm của người quá cố trong dòng tộc mình. Những câu chuyện được trao truyền như thể sợi dây gắn kết âm dương, nối dài truyền thống gia đình, dòng tộc.

Thế hệ trẻ trải nghiệm, thực hành gói bánh chưng (Ảnh T.L).

Trước khi đoàn người tảo mộ trở về, người già người trẻ trong họ tập trung trước mộ cụ tổ để làm lễ, dâng hương hoa, phẩm vật và khấn vái. Thời khắc ấy dậy lên mùi thiêng liêng, giao cảm bao trùm khắp không gian. Những đứa trẻ đi theo chẳng cần ai nhắc cũng chắp tay trước ngực, lặng yên quan sát, chăm chú dõi theo từng cử chỉ nghiêm cẩn của những người lớn đang thực hành nghi lễ truyền thống... Có thể chỉ là vô thức nhưng những đứa trẻ được lắng nghe truyền thống, lớn lên cùng truyền thống sẽ biết mình là ai, mình đến từ đâu, nguồn cội mình như thế nào. Từ đó gạn giữ lấy tinh chất, nỗ lực phát huy, duy trì và tạo dựng bản sắc của riêng cá nhân và của gia đình, dòng họ, quê hương, đất nước mình...
Giữa cánh đồng quê hoang hoải mà thân thuộc đó không chỉ phảng phất mùi hương hoa tỏa ra từ những ngôi mộ, mà lẫn trong gió đông tê tái còn có mùi khói đốt đồng khen khét lẫn với mùi ngai ngái của đất ải, một thứ mùi nhọc nhằn, lam lũ nhưng khắc khoải, gợi thương nhớ vô cùng! Chẳng biết trẻ con ở quê bây giờ có còn đốt đống gốc rạ để trải nghiệm thứ mùi khắc khoải ấy nữa không, nhưng tôi tin trong tiềm thức của bất cứ ai mang mã gen 3N-Nông thôn, Nông nghiệp, Nông dân thì đều cất giữ kí ức về thứ mùi cuối năm ấy - một mùi ấp ủ đợi chờ mùa xuân để sinh sôi.
Ký ức về mùi là trải nghiệm rất đỗi riêng tư của mỗi người. Trong miên man mùi Tết, nôn nao nhất là cuối chiều Tất niên, khi công việc dọn dẹp và nội trợ đã hòm hòm, mẹ tôi thường đun một nồi nước mùi già để cả nhà tắm gội. Cũng vẫn là hương mùi già thơm tho, nồng nàn thân quen nhưng nồi nước lá chiều 30 Tết do chính tay mẹ nấu lại mang đến cảm giác ấm áp, thiêng liêng, quyến luyến lạ kỳ. Nó khác biệt hoàn toàn, trân quý như một nghi thức thanh tẩy tinh thần, một sự săn sóc dịu dàng rất đặc biệt, mang đến yêu thương, bình an mà những người đàn bà Việt tần tảo vẫn dành cho chồng con. Hương mùi già thoang thoảng khắp không gian chạng vạng chiều cuối năm như một biểu trưng của Tết, của sự thơm tho, thanh khiết, xán lạn và thiện lương.
Ai đó bảo rằng, nâng niu kí ức là lưu giữ tài sản quý giá nhất của đời người. Mùi Tết là thứ mùi của xôn xao và tĩnh lặng. Mùi của tình thân, mùi an ủi, chở che, mùi bình yên sau những khát khao tràn đầy hay những bươn chải mệt nhoài khi ta kiệt sức và cô độc... Cũng như trí nhớ, mùi dẫn lối đưa ta trở về miền kí ức thăm thẳm. Mùi có khi thoảng qua, có khi hằn in đậm sâu, đan dệt thành trầm tích trong tâm tưởng. Lại có cả những mùi tưởng lãng quên rồi, bỗng một thoáng tình cờ, một chút động chạm cũng ùa về thổn thức...