Miền quê

Chiều 30 tết, tôi về quê chơi. Vùng đất bên bờ sông Đuống, chỉ cách Hà Nội vài chục cây số. Đất cổ. Có thành cổ Luy Lâu “cố đô” thời Bắc thuộc. Có chùa Dâu “quê hương” của đạo Phật ở Việt Nam. Vùng đất của hội hoạ âm nhạc dân gian, của kiến trúc cổ lung linh hồn dân tộc.

Tôi yêu nơi này, bờ tre, mái rạ, ngõ trúc, ao thu. Tôi đã sống đời nghèo với mảnh đất văn hoá nhưng cũng nghèo, dù tình người thấm đậm.

Sáng mồng 1 tết, mọi người đi chúc tết, vào chơi. Những cô cậu, tôi không biết hết, dù cùng làng. Hỏi ra thì đa phần đều làm việc ở các thành phố về quê ăn tết. Mỗi năm làng này có cả trăm em đỗ đại học. Hàng chục năm liền như thế rồi. Một thế hệ mới đã trỗi dậy, làm chủ. Một lớp người tiên tiến…

Tôi nhớ ngày xưa, năm chúng tôi ra Hà Nội làm việc, cả làng chỉ có vài người. Có người đỗ, nhưng bị giữ “ở nhà sản xuất”. Lại có thời “ấu trĩ” như thế…

Đất này vốn hiếu học. Nội loanh quanh bán kính vài cây số xưa nhiều bậc khoa bảng. Có thôn nghèo mà có tới hai Trạng nguyên. Có anh lính chăn voi mà rồi đậu tiến sĩ, thành nhà thơ nổi tiếng. Nhiều, nhiều lắm…

Tôi bâng khuâng nghĩ đến một dòng chảy văn hoá bao đời của miền đất này. Âm thầm, bền bỉ, và bây giờ bùng phát. Như làng tôi, phần lớn nhà nhà đều có con theo học đại học. Có nhà cả bốn, năm con đều đi học. Nuôi một đứa con ăn học mười mấy năm trời đâu phải dễ. Mà nào gia cảnh có khá giả gì. Cóp nhặt từng xu từng hào cho con đóng học phí. Dù không phải ăn rau ăn cháo nữa, không phải bắt ốc mò cua nữa, nhưng vẫn cứ phải chạy tứ tung thiên hạ, kiếm tiền, chín hào bỏ thành một đồng. Tất cả để cho con đậu kỹ sư, bác sĩ. Rồi đứa lớn đã ra nghề dìu dắt nuôi đứa bé. Anh em thuê căn nhà nhỏ xíu trong hẻm sâu, nương tựa vào nhau, sống nghèo khổ giữa nơi “phồn hoa đô hội”, quyết chí giật lấy mảnh bằng, rồi đi xin việc. Ngoảnh đi ngoảnh lại, cả một thế hệ trẻ của làng tôi đã vào đời chững chạc.

Câu chuyện đầu xuân của người làng tôi bây giờ không còn chỉ quanh quẩn: “Tết năm nay bác nấu mấy ca gạo bánh chưng; ra giêng lên lão ăn mấy chục mâm” v.v… mà là “Cháu nhà bác năm nay đỗ trường gì nhỉ?-Cháu lớn xin việc ở đâu rồi…”.

Làng tôi chưa giầu nhưng con người làng tôi đã xây dựng được một cơ sở mới, đào tạo được một thế hệ có kỹ năng tiên tiến để dựng xây cuộc sống tương lai… Đi một vòng, quanh các làng của “miền quê văn hoá” bên bờ sông Đuống này, tìm hiểu, mọi người đều có một chút băn khoăn: Chỗ này, chỗ kia bị lấy đất cho khu công nghiệp!

Công nghiệp về, sướng quá rồi còn gì nữa. Sao lại băn khoăn? Công nghiệp, nhưng phải là công nghiệp sạch, không thải khí độc, nước độc. Vùng đất “bờ xôi ruộng mật” chỉ cách thủ đô có vài chục cây số quý giá đến nhường này mà đem cái thứ công nghiệp cổ lỗ về làm phí phạm đất vàng đất bạc đến thế ư? Hãy đem công nghiệp kỹ thuật cao, tiên tiến về đây, hoặc để dành đất cho tương lai, đừng vội làm ô nhiễm đất và trời quanh thủ đô. Đừng làm hỏng hết cảnh quan đẹp mê hồn của châu thổ phì nhiêu. Và nữa, có lấy đất xây khu đô thị, thì nhớ “để phần” một chút “căn phố kinh doanh”, cho chính những người chủ cũ của đất.

Nông thôn trong tương lai sẽ được “chuẩn” hoá. Nhà nước đặt nhiệm vụ xây dựng phát triển nông thôn lên tầm quan trọng hàng đầu.

Các làng quê Việt Nam xa xưa đã định hình nên những cảnh quan đẹp. Những hàng tre xanh vây bọc. Con đường làng lát gạch quanh co. Cổng làng, cây đa, giếng nước, ao bèo. Những chùa chiền, đình miếu. Người thưa, đất rộng, mỗi nhà một khoảnh vườn mênh mông, cổ thụ um tùm.

Tất nhiên, ta không mong giữ nguyên, hoặc khôi phục cảnh quan ấy. Có muốn cũng không được. Nhưng ta phải xây dựng cảnh quan mới mang vẻ đẹp khác, hiện đại, văn minh. Mỗi làng quê phải có vẻ đẹp gây được cảm giác lãng mạn, mộng mơ mà phố chợ không bao giờ có được. Có thế nông thôn mới quý. Cả đất nước ta mỗi miền quê đều quý đều đẹp, chứ không phải chỉ tập trung vào các thị xã, thành phố. Ai cũng chen chân vào phố sá, mà bỏ quên làng quê…

Thực tế nhiều làng quê hiện nay đang “phố thị hoá” một cách tự phát, trở thành xấu xí, mất hết cả vẻ lãng mạn mộng mơ. Đường “phố làng” bé toen hoẻn, nhà cũng hình ống bé toen hoẻn, y như những ngõ hẻm thảm hại của thành phố. Vấn đề cơ bản là cấp có thẩm quyền hãy quy hoạch giúp nông thôn, đừng để nông thôn tự phát muốn làm gì thì làm. Hãy vẽ cho nông thôn những con đường rộng từ làng lên huyện. Những con đường rộng trong làng. Chưa có tiền trải nhựa thì rải sỏi. Sau này sẽ có tiền trải nhựa. Chứ bây giờ chưa chi nhà đã mọc chi chít hai bên đường hẹp tanh vanh thì sau không giải quyết được.

Thời “hợp tác xã” thôn nào cũng có một sân kho lát gạch mênh mông. Một khoảng không gian quý dùng được bao nhiêu việc. Hợp tác giải tán, các sân kho bị bóc gạch “ăn sống nuốt tươi”, chia bán đất làm nhà tức thì. Thật là dại dột. Chen chúc đến nỗi bây giờ nhiều thôn xóm không còn lấy một khoảng đất rộng để tụ tập vui chơi. Mỗi làng quê sao không có đất để mà trồng lấy một vườn cây cổ thụ, biến nó thành một công viên nhỏ để dạo chơi. Và một cái hồ rộng cũng khó gì? Chẳng có ai quy hoạch giúp nông thôn, cứ để mặc nông thôn tự phát.

Tôi nghĩ giữ đất canh tác là quý, đất canh tác trên hết, nhưng thực tế các vùng miền còn nhiều đất lắm. Tôi tưởng tượng mỗi huyện hoặc liên huyện dành ra một khu đất rộng. Trên cho phép, và ai đó đứng ra quy hoạch hộ, vẽ hộ một vài đại lộ đường đôi, quảng trường, chia lô phân khu hoành tráng; chỉ trong vòng vài năm, những người có tiền sẽ đến mua, làm nhà phố, và chả mấy, miền quê ấy có một khu đô thị đẹp, hiện đại. Tâm lý thèm khát đô thị đang bừng bừng trong mỗi người nông dân giầu có. Có tiền nhưng cứ phải xây nhà xó xỉnh tản mát chỗ này chỗ kia…

Tôi có dịp qua thị trấn Gia Bình. Đây thật là một ví dụ điển hình. Vừa mới năm nào còn là cánh đồng, mà giờ thành một “khu đô thị” đẹp.

Cảnh quan mới, đẹp của các miền quê là đấy chứ đâu… Sức hút của các miền quê là đấy chứ đâu. Có những khu đô thị như thế tự các miền quê sẽ biết làm thương nghiệp, dich vu seo vụ, công nghiệp, thủ công… để trở thành thịnh vượng. Đâu phải giữ chăm chăm mảnh ruộng cấy hai vụ mà giầu lên được…

Mão Điền 1-10-2009

Ký của Nguyễn Phan Hách