Mùi tre

Cây tre, một loại cây đã đi vào thơ, ca, nhạc, họa với hình ảnh đẹp đẽ về dáng vẻ và phẩm chất như là hiện thân của cốt cách Việt Nam. Suốt bốn mùa, tre hiền hòa xanh mát ôm các làng mạc, soi bóng những dòng sông và rì rào gió thổi những sớm chiều. Tre mềm mại, dẻo dai, chung thủy với con người, nhưng cũng cứng rắn trước mọi kẻ thù và phong ba, bão táp. Còn một vẻ đẹp thầm kín khác của tre mà chưa có mấy ai khám phá, đó là mùi tre. Đối với người dân làng tôi, mùi ấy đã thành tình yêu đậm sâu vào máu thịt. Mùi tre trở thành mùi đặc trưng của làng. Mỗi khi nghĩ về, tôi như thấy nó phảng phất đâu đây, nhớ lắm!

      Nhớ cái mùi thơm thơm hăng hăng. Quanh năm ngày tháng, mùi thơm rất riêng ấy khi thì thoang thoảng nhẹ nhàng, khi thì nồng nàn như cả một mùa hương vậy. Ai đi xa trở về, đến đầu làng cảm giác đã được làn hương nhè nhẹ thoa lên da thịt, càng thêm hồi hộp muốn nhanh chân gặp gỡ người thân. Về đến ngõ, mùi hương đậm đà, xoắn xuýt, để rồi cảm xúc được nhân lên khi tay bắt mặt mừng, ngoài sân, trong nhà ngan ngát hương quen.
      Mùi mà sau mấy chục năm xa làng, tôi vẫn còn lưu giữ y nguyên trong giác quan và tâm hồn cùng với bao nhiêu kỷ niệm thời niên thiếu. Những buổi đi đón bè của thầy tôi và các chú, được chui vào nằm trong chiếc lều tre, nhảy xuống sông tắm trôi theo bè, mùi thơm của tre thoang thoảng lan trong gió và hơi nước cứ dìu dịu thoa lên mặt, cảm giác khoan khoái lạ thường. Những trưa hè tắm bè không giống bất kỳ ở đâu, người giặt giũ, người tắm đông như kiến mà nước cứ trong veo cùng với hương tre. Những chiều thả trâu trên triền đê đầu làng, nằm sõng soài lên vệ cỏ đọc truyện, gió nồm nam đưa làn hương tre thoang thoảng, ngủ quên lúc nào không biết, tỉnh dậy ngơ ngác tìm trâu…
       Mỗi người có những kỷ niệm riêng của mình, nhưng với mùi hương tre thì ai ai trong làng tôi đều quá đỗi thân thiết. Bởi mùi hương đó đã gần gũi, gắn bó với bao thế hệ không biết tự bao giờ. Chỉ biết lịch sử làng ngụ cư này với nghề đan lát đã 220 năm (tính đến năm 2022). Hơn hai trăm năm ấy, cả làng nhà nào cũng lặn lội mưu sinh với nghề, phần lớn là đan nong, đan cót, một số nhà đẽo đòn gánh, làm thuyền nan (thuyền thúng), vót đũa và làm chổi tre. Tre có mặt ở khắp nơi trong làng. Bè tre nối đuôi nhau đậu theo dọc sông từ đầu làng đến cuối làng. Tre chất thành đống trên bến bãi. Tre được phân thành từng đoạn, xếp dọc theo mé đê, đầu ngõ. Tre được pha thành thanh, thành nan phơi trong sân, ngoài vườn. Và rồi, tre thành sản phẩm hàng hóa tỏa đi khắp nơi trong huyện, ngoài huyện. Cứ thế, người với tre quấn quýt hàng bao đời, nặng tình, nặng nghĩa. Cái tình sâu nghĩa nặng ấy được thi vị bởi hương tre đậm đà không dễ gì có thể nhạt phai.
Tre làm bạn với người từ khi còn đứng búi. Người làng lên mạn ngược mua cả bụi, cả vườn, cả soi tre, có khi “dấm hàng” từ khi bụi tre còn mới non tơ. Tre mạn ngược thường to, thân dài, ít đốt, khi lột thành nan rất “chẩy”. Ở đó, người ta trồng những soi tre bạt ngàn. Rồi tre theo người về xuôi. Giong từng bè lênh đênh trôi theo dòng sông Cầu, lên thác, xuống ghềnh, bất chấp cả những con nước dữ, những mùa nước cạn. Về làng, tre bầu bạn với người từ sớm đến khuya. Hồi bé, tôi bao lần mở mắt thức giấc là thấy thầy u đan đan, vót vót. Buổi tối ăn cơm xong, cả nhà lại đan vót đến tận đêm khuya. Lắm hôm tôi học bài đã muộn mà thầy u và các chị tôi vẫn làm việc, dưới ánh sáng lù mù của chiếc đèn phẫn treo ở giữa nhà, rốn vót thêm nửa mê nan hoặc đan thêm một mền nong cho kịp trả hàng đúng hẹn. Hôm sau, u lại dậy từ 2-3 giờ sáng gánh gánh, gồng gồng đi chợ. Không thể đếm được bao nhiêu tấn hàng đã đè lên đôi vai của u qua chiếc đòn gánh và đôi quang tre. Đến khi già rồi u vẫn còn gánh, hai vai thành chai như hai chiếc bánh giầy. Tre đã đồng hành với thầy u tôi từ lúc còn tấm bé đến khi lập nghiệp. Trải qua bao thăng trầm, cả khi bị Tây phá làng, phải chạy tản cư khắp đây cùng đó, thì dân làng tôi vẫn tìm mọi cách để làm nghề, để sinh nhai. Người với tre chung thủy cùng nhau tồn tại, lại cùng nhau nỗ lực vươn lên với tất cả khát khao về cuộc sống khá giả, thịnh vượng.
Vậy mà giờ đây, cái điều tưởng như là bất biến ấy lại thành nghịch lý, người và tre đã xa nhau thật rồi. Tre xa người hay người xa tre vậy? Ôi, tre thì có lỗi gì đâu, mà người làng tôi cũng đâu đến nỗi bạc nghĩa, bạc tình đến thế. Hóa ra, cơ chế thị trường và công nghiệp hóa đã chia rẽ mối tình thủy chung, son sắt hơn 200 năm giữa tre và làng. Thật phũ phàng làm sao! Trong khoảng 15 năm lại đây, nghề đan cứ dần mai một, đến nay chỉ còn vài ba nhà với vài ba sản phẩm èo uột. Ngay cả những rặng tre xanh quanh làng cũng không còn bóng dáng. Chúng bị “cơn lốc” cuốn bay tự lúc nào. Người già trong làng xót xa lắm mà lực bất tòng tâm. Lớp trung niên thì vì cuộc sống mưu sinh khiến họ dần dần thấy việc đó không còn quan trọng. Bọn trẻ lớn lên với những nghề mới, cuộc sống mới hiện đại, khá giả hơn cha ông ngày trước nên chúng không biết đến mùi tre là như thế nào. Còn những người đi xa thì luôn khắc khoải trong hoài niệm mà chẳng thể làm gì, bâng khuâng tiếc nuối.
Một buổi chiều về làng, đi trên con đê nồng nồng bụi cát, trong nỗi bâng khuâng, khắc khoải ấy. Mùi hương thơm thơm hăng hăng, ngai ngái nồng nồng ấy lại ùa về. Mùi của tre, mùi của làng ta đây rồi! Cái tinh túy nhất của tre đã thuộc về tâm hồn tôi, thuộc về làng tôi vĩnh viễn.