Nâng cao hiệu quả công tác xét nghiệm phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con

Ước tính cả năm 2017, Bắc Ninh có khoảng 27.500 phụ nữ có thai và hơn 21.000 phụ nữ đẻ tại các cơ sở y tế trong tỉnh. Số phụ nữ mang thai được xét nghiệm HIV khi chuyển dạ đẻ đạt khoảng 94%, song số phụ nữ được xét nghiệm HIV trong thời kỳ mang thai lại chỉ đạt dưới 20%. Đây là một khó khăn đối với công tác phòng chống HIV lây truyền từ mẹ sang con thời gian qua và làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác xét nghiệm phòng lây truyền HIV là thách thức không nhỏ.

Tại Bệnh viện Sản - Nhi Bắc Ninh, hầu hết phụ nữ có thai đến viện đều đã ở những tháng cuối của thai kỳ. Họ đến viện để kiểm tra tổng thể và đăng ký sinh đẻ, còn việc theo dõi sức khỏe của cả quá trình mang thai phần lớn đều được thực hiện ở các phòng khám tư bên ngoài. Chính vì thế, mặc dù có chức năng tư vấn, xét nghiệm HIV cho phụ nữ có thai nhưng tỉ lệ phụ nữ có thai thực hiện xét nghiệm này ở Bệnh viện Sản - Nhi nói riêng và các đơn vị y tế khác nói chung đều rất thấp.

Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Thị Bích Thanh, Phó Giám đốc Bệnh viện Sản - Nhi Bắc Ninh cho biết: Tại bệnh viện phần lớn phụ nữ có thai được xét nghiệm HIV khi chuyển dạ đẻ, còn số phụ nữ được xét nghiệm HIV sớm trong thai kì khá ít. Nếu phụ nữ có thai nhiễm HIV không được dự phòng thì có đến 20-30% trẻ sinh ra từ những bà mẹ này sẽ nhiễm HIV. Ngược lại, phụ nữ có thai được xét nghiệm phát hiện HIV sớm ở thời kỳ đầu mang thai thì sẽ được điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con ngay bằng thuốc ARV và kết quả là hầu hết các em bé sinh ra đều không bị nhiễm HIV từ mẹ. Mặt khác, ngay khi sinh ra từ mẹ có HIV, các em bé đó cũng tiếp tục được điều trị dự phòng HIV bằng thuốc ARV hoàn toàn miễn phí. Điều này chứng tỏ nếu được xét nghiệm phát hiện HIV sớm, hiệu quả dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con sẽ đạt rất cao.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay đa số phụ nữ có thai đều không hoặc chưa thực hiện xét nghiệm HIV trong thai kỳ, chỉ đến khi chuyển dạ đẻ tại cơ sở y tế mới thực hiện xét nghiệm theo chỉ định của bác sĩ. Khi được hỏi nguyên nhân vì sao không thực hiện xét nghiệm này khi thăm khám thai định kỳ, nhiều chị em cho hay không biết về nội dung này, số khác thì biết về xét nghiệm HIV lại có tâm lý e ngại, một số thì cho rằng mình chung thủy thì không sao, nhiều trường hợp khám thai chủ yếu là siêu âm để biết con có phát triển bình thường không…

Để cải thiện tình hình đó, ngành Y tế đã đưa ra nhiều giải pháp nhằm huy động sự tham gia của các ban, ngành, đoàn thể, các tổ chức xã hội và đông đảo người dân vào các hoạt động dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. Trong đó có việc đẩy mạnh các hoạt động truyền thông, tăng cường cung cấp các dịch vụ về dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con như: Cấp test nhanh cho các đơn vị quản lý thai nghén, tổ chức tư vấn xét nghiệm HIV tự nguyện, miễn phí cho tất cả các phụ nữ có thai đến khám, sử dụng thuốc ARV dự phòng lây truyền HIV cho con… Một trong những hoạt động nổi bật được triển khai trong thời gian này là đưa các mẫu test nhanh xét nghiệm HIV cho phụ nữ có thai đến tận tuyến y tế cơ sở, để phụ nữ có thai được thực hiện lấy máu xét nghiệm miễn phí ngay tại trạm y tế khi đến tiêm chủng và quản lý thai nghén.

Bác sĩ CKI Nguyễn Thị Hằng, Phó Giám đốc Trung tâm Y tế thành phố Bắc Ninh cho biết, trong đợt này thành phố được cấp 800 mẫu test nhanh HIV để phục vụ công tác lấy mẫu máu xét nghiệm tại Trung tâm và phân bổ cho 19 trạm y tế xã, phường trên địa bàn. Trước đó, Trung tâm cũng đã tổ chức tập huấn cho 100% cán bộ phụ trách công tác HIV của đơn vị và các trạm y tế để bảo đảm công tác xét nghiệm HIV tại tuyến xã được triển khai hiệu quả nhất. Chúng tôi đặc biệt chú trọng vào khâu tư vấn, yêu cầu đặt ra là cán bộ tư vấn phải giải thích làm sao cho phụ nữ có thai hiểu được tính nhân văn của chủ trương này, để họ hiểu và tự nguyện đồng ý thực hiện xét nghiệm. Việc tư vấn, lấy máu xét nghiệm cho phụ nữ có thai sẽ được thực hiện lồng ghép trong ngày tiêm chủng mở rộng hằng tháng tại trạm y tế. Trung tâm đã cử cán bộ trực tiếp xuống từng trạm để hỗ trợ cả khâu tư vấn và khâu lấy máu xét nghiệm.

Thành phố Bắc Ninh bắt đầu triển khai test nhanh xét nghiệm HIV tại tuyến xã từ tháng 10-2017 và đến nay đã thực hiện lấy máu cho hơn 300 trường hợp. Với sự triển khai tích cực này, dự kiến có tới khoảng 90% phụ nữ có thai được xét nghiệm HIV sớm.

Công tác tuyên truyền cũng được các đơn vị ngành Y tế đặt lên hàng đầu với mục tiêu toàn bộ chị em phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, đặc biệt là đối tượng phụ nữ có thai nắm được thông tin, hiểu và thực hiện theo. Chia sẻ về vấn đề này, bác sĩ CKI Nguyễn Thị Phương, Trạm trưởng Trạm Y tế phường Hạp Lĩnh (thành phố Bắc Ninh) cho biết: Ngoài việc tuyên truyền trên hệ thống loa đài, trạm còn phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể, đặc biệt là Hội Phụ nữ, Hội Nông dân tuyên truyền, vận động từng chị em ở từng chi hội, từng khu xóm. Tại trạm thực hiện tư vấn, tuyên truyền cho phụ nữ có thai đến quản lý thai nghén và tiêm phòng uốn ván về lợi ích của việc xét nghiệm sàng lọc HIV sớm.

Chị Nguyễn Thị Nhung ở khu phố Và, phường Hạp Lĩnh đang mang bầu con thứ 2 ở tháng thứ 4. Sinh bé đầu, chị cũng chỉ thực hiện siêu âm và đến khi đi đẻ mới làm xét nghiệm máu. Tuy nhiên, nhận thức được việc phụ nữ mang thai mà nhiễm HIV có khả năng lây truyền cho con nên chị sẵn sàng đồng ý làm xét nghiệm khi trạm y tế triển khai chương trình. Chị Nhung chia sẻ: “Tự dưng bảo đi lên bệnh viện chỉ để xét nghiệm HIV thì chắc là không chỉ riêng mình mà rất đông phụ nữ có thai cũng sẽ không thực hiện. Nhưng làm tại trạm thì vừa gần, vừa không mất thời gian đi lại, lại làm luôn cùng đợt đến khám thai và tiêm phòng, cũng không tốn kém chi phí gì thì chắc ai cũng sẽ đồng ý làm thôi”.

Những giải pháp thiết thực nhất đã và đang được ngành Y tế triển khai sẽ là tiền đề để hiện thực hóa các mục tiêu: Giảm tỉ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con xuống dưới 5% năm 2017 và dưới 2% vào năm 2020; 75% phụ nữ từ 15-49 tuổi được tiếp cận với các thông tin về dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con; 50% số phụ nữ có thai đến khám tại cơ sở y tế được tư vấn và tự nguyện xét nghiệm HIV góp phần chăm sóc tốt sức khỏe cho nhân dân và nâng cao hiệu quả phòng, chống dịch HIV/AIDS trong cộng đồng.