Nâng cao hiệu quả quản lý vận hành sau đầu tư công trình cung cấp nước sạch nông thôn

Những năm gần đây, nhờ sự quan tâm đầu tư của Trung ương và tỉnh, nhiều công trình cung cấp nước sạch tập trung cho khu vực nông thôn đã hoàn thành, đưa vào sử dụng, góp phần nâng cao tỷ lệ người dân được sử dụng nước sạch, cải thiện sức khỏe cộng đồng và giảm dần khoảng cách đời sống người dân nông thôn với đô thị.

Tuy nhiên, do chưa có sự chú trọng, quan tâm đúng mức đến mô hình quản lý vận hành sau đầu tư, hoặc sự lựa chọn mô hình quản lý vận hành sau đầu tư chưa thực sự phù hợp dẫn đến hiệu quả hoạt động của các công trình cung cấp nước sạch nông thôn còn hạn chế. Từ năm 2010 đến nay, Trung tâm Nước sạch & Vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh trực tiếp quản lý vận hành sau đầu tư đối với một số công trình, bước đầu khẳng định hiệu quả tích cực trong cung cấp nước sạch đến người dân nông thôn.

Theo báo cáo của Trung tâm Nước sạch & Vệ sinh môi trường nông thôn Bắc Ninh, đến hết tháng 6-2014 toàn tỉnh đầu tư xây dựng 39 công trình cung cấp nước sạch cho người dân khu vực nông thôn, trong đó 34 công trình đã hoàn thành, đưa vào sử dụng và 5 công trình đang triển khai thi công. Các công trình hoàn thành, đưa vào sử dụng tại các xã: An Thịnh, Mỹ Hương, Trừng Xá, Minh Tân, Trung Kênh, Lâm Thao, Tân Lãng (Lương Tài), Quỳnh Phú, Song Giang (Gia Bình), Tam Đa, Văn Môn, Tam Giang (Yên Phong), Cảnh Hưng, Tân Chi, thị trấn Lim (Tiên Du), Tương Giang, phường Trang Hạ, phường Đình Bảng (thị xã Từ Sơn), An Bình, Song Hồ, Trí Quả (Thuận Thành), Phong Khê (thành phố Bắc Ninh) cung cấp lượng nước sạch cho 155.364 người, chiếm 20% dân số nông thôn, góp phần nâng tỷ lệ dân số nông thôn được sử dụng các nguồn nước hợp vệ sinh lên hơn 95%.

Công trình cung cấp nước sạch xã Tân Chi (Tiên Du) phát huy tốt hiệu quả nhờ áp dụng mô hình quản lý vận hành sau đầu tư theo phương thức mới.

Từ năm 2010 trở về trước, hầu hết các công trình cấp nước sạch tập trung đều được bàn giao lại cho UBND xã, thôn quản lý và vận hành theo mô hình ban hoặc tổ quản lý vận hành gồm 3- 5 người. Ưu điểm của mô hình này là quản lý, bảo vệ thuận lợi, việc tuyên truyền, vận động và giải đáp thắc mắc cho người dân kịp thời, quá trình thu tiền sử dụng nước thuận lợi, đơn giá bán nước thấp do chỉ bao gồm tiền chi trả lương, điện, hoá chất và các vật tư xử lý, sửa chữa nhỏ nên phù hợp với thu nhập thấp của người dân nông thôn.

Tuy nhiên, mô hình này cũng bộc lộ nhiều hạn chế như: Không được xét nghiệm, kiểm tra và giám sát của cơ quan chuyên môn về chất lượng nước; Tổ chức hoạt động và quyền tự chủ về tài chính không rõ ràng; Quyền lợi và trách nhiệm của ban quản lý vận hành không cụ thể; Kinh phí hoạt động không được hạch toán độc lập; Hầu hết công nhân quản lý, vận hành chưa qua đào tạo chuyên môn; Thiếu công cụ và phương tiện kiểm tra, xử lý các sự cố xảy ra trong quá trình vận hành; Mức lương công nhân thấp (trung bình 870.000 đồng/tháng) nên không gắn bó trách nhiệm, khuyến khích người công nhân học tập nâng cao tay nghề; Giá bán nước thấp, nên thu hồi vốn đầu tư khó thực hiện, không khuyến khích được các doanh nghiệp và các thành phần kinh tế khác đầu tư vốn vào các dự án cấp nước sạch nông thôn…

Khắc phục những hạn chế đó, cùng với việc đẩy mạnh đầu tư xây dựng các công trình cung cấp nước cho khu vực nông thôn, từ năm 2010 đến nay Trung tâm Nước sạch & Vệ sinh môi trường nông thôn đã xây dựng đề án quản lý vận hành, bảo dưỡng công trình cấp nước tập trung giai đoạn 2010-2015. Theo đó, Trung tâm thành lập Ban quản lý cấp nước có nhiệm vụ quản lý toàn bộ hoạt động sản xuất, kinh doanh tại các công trình cấp nước tập trung. Đến nay, mô hình quản lý vận hành này đang được Trung tâm áp dụng tại 5 công trình cấp nước sinh hoạt thuộc các xã: An Bình, Song Hồ (Thuận Thành), Tân Chi, Cảnh Hưng (Tiên Du), Văn Môn (Yên Phong). Thực tế triển khai, có thể khẳng định đây là mô hình có ưu điểm hơn mô hình quản lý cũ về tính ổn định, chuyên nghiệp; Có nhiều điều kiện thuận lợi để cải tiến công nghệ, nâng cấp thiết bị và kiểm tra chất lượng nước; Được trang bị đầy đủ công cụ và phương tiện kiểm tra, xử lý kịp thời sự cố xảy ra trong quá trình vận hành; Chất lượng nước được xét nghiệm định kỳ tại Phòng xét nghiệm nước của Trung tâm Nước sạch & Vệ sinh môi trường nông thôn, chịu sự giám sát của người dân và các cơ quan chuyên môn; Công tác duy tu bảo dưỡng được thực hiện thường xuyên, máy móc thiết bị được bảo dưỡng định kỳ; có định mức chi phí sản xuất và bảo dưỡng hệ thống đường ống… do vậy đã góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư của các công trình cấp nước sạch tập trung theo hướng bền vững.

Thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia nước sạch & vệ sinh môi trường nông thôn giai đoạn 2011- 2020, tỉnh Bắc Ninh đề ra mục tiêu đến hết năm 2015 nâng tỷ lệ dân số nông thôn có nước sinh hoạt hợp vệ sinh đạt 100%. Để hiện thực hóa mục tiêu trên, bên cạnh sự tăng cường đầu tư của Nhà nước, tỉnh trong xây dựng các công trình cung cấp nước tập trung dân số nông thôn, đa dạng hóa các loại hình đầu tư, tạo cơ sở pháp lý để khuyến khích sự tham gia của nhân dân và các thành phần kinh tế vào sự phát triển nước sạch, vấn đề quan trọng là phải thay đổi mô hình vận hành theo hướng bàn giao các công trình cho Trung tâm quản lý nhằm khai thác có hiệu quả các công trình cung cấp nước tập trung, nâng cao hơn nữa tỷ lệ người dân nông thôn được sử dụng các nguồn nước hợp vệ sinh.