Nét duyên Quan họ

Nhắc đến Bắc Ninh chắc hẳn du khách sẽ nhớ đến những làn điệu Dân ca Quan họ ngọt ngào, tình tứ và hình ảnh liền anh, liền chị trong trang phục áo mớ ba, mớ bảy, áo the khăn xếp. Trang phục Quan họ như nốt trầm tạo nên nét đằm thắm, dịu dàng của liền chị, sự thanh lịch, sang trọng của liền anh.

Liền chị Nguyễn Thị Hồng Thái, Phó Chủ nhiệm CLB Quan họ măng non thị trấn Lim (Tiên Du) chỉnh sửa trang phục cho các thành viên.

“Em mặc yếm thắm/Em thắt lụa hồng/Em đi trảy hội non sông/Cười mê ánh sáng muôn lòng xuân xanh”. Những cô gái Quan họ qua câu thơ của Hoàng Cầm trong bài “Bên kia sông Đuống” khiến người đọc nhận ra ngay những liền chị xúng xính trong trang phục Quan họ rủ nhau đi trảy hội xuân. Điều ấn tượng với du khách khi về quê hương Bắc Ninh-Kinh Bắc không chỉ là lời ca Quan họ mượt mà, nghĩa tình mà còn là nét duyên dáng của những liền chị trong yếm thắm, áo tứ thân, khăn mỏ quạ, bao lụa hồng. Khi Quan họ chủ mời Quan họ bạn sang chơi hội, những liền anh, liền chị cả 2 làng đều chuẩn bị chu đáo trang phục để hát thờ, hát hội rồi đến hát canh sao cho canh hát được vẹn tròn từ lời ăn, tiếng nói đến cung cách ăn mặc. Vì thế, theo học hát Quan họ, các liền anh, liền chị được các cụ xưa truyền lại những kinh nghiệm để mặc trang phục sao cho đẹp, từ cách vấn khăn mỏ quạ đến chỉnh bao thắt lưng.
Phó Chủ nhiệm CLB Quan họ măng non thị trấn Lim (Tiên Du) Nguyễn Thị Hồng Thái chia sẻ: Dân ca Quan họ Bắc Ninh là khái niệm tổng thể, ngoài lời ca tiếng hát còn có văn hóa ẩm thực, văn hóa y phục. Vì vậy, ngay từ khi các cháu măng non tham gia CLB cùng với truyền dạy lời ca Quan họ, Ban Chủ nhiệm còn hướng dẫn các cháu mặc trang phục. Bộ trang phục cầu kỳ từng chi tiết áo, váy, khăn, nón… khiến liền chị Quan họ mang một nét riêng, làm tôn lên vẻ nền nã, tươi tắn, đoan trang, đằm thắm của người Quan họ.
Bộ trang phục Quan họ truyền thống xưa gồm nhiều thành phần. Áo “mớ ba” là ba áo dài mặc lồng vào nhau, còn “mớ bảy” là bảy chiếc áo dài mặc lồng vào nhau. Tùy theo thời tiết nóng hay lạnh mà các liền chị sẽ mặc áo “mớ ba” hoặc “mớ bảy”. Bên ngoài cùng là những lượt áo dài tứ thân có màu nền nã như màu đen, màu cánh gián… những lượt áo bên trong có gam màu tươi sáng như màu cánh sen, màu thiên thanh, màu vàng chanh, vàng cốm… Bên trong hai lớp áo là một chiếc váy màu đen dài quá chân, gấu váy hơi vòng lên như lưỡi trai. Khi mặc trang phục Quan họ, các liền chị không thể quên thắt bao và thắt lưng ngang eo, thắt khéo tạo thành hình cánh hoa trước bụng. Trong ba lớp áo thấp thoáng lộ ra cổ yếm đào, hai dải yếm buộc sau gáy, vắt qua vai kết hợp với khăn vấn nhung, khăn đen mỏ quạ đội đầu, chít khéo thành hình búp sen. Liền chị chân đi đôi dép cong, đeo thêm đôi xà tích, vai mang nón ba tầm, tất cả hòa quện với nhau, tạo nên nét văn hoá y phục riêng có của vùng Kinh Bắc.
Theo nghệ nhân Quan họ Nguyễn Thị Thềm, Viêm Xá, Hòa Long (thành phố Bắc Ninh) khi liền chị mặc trang phục Quan họ thì dù ở đâu nó vẫn toát lên được vẻ nền nã nhưng sang trọng, thanh lịch rất riêng của người con gái Quan họ, nó khác hẳn với trang phục các loại hình nghệ thuật khác. Ca Quan họ mà không mặc trang phục thì dù có hay cũng giảm đi rất nhiều nét đằm thắm và cái chất của Quan họ.
Bộ trang phục của liền anh đơn giản hơn nhưng cũng toát lên vẻ thanh lịch với chiếc áo năm thân cổ đứng, dài tới quá đầu gối. Tùy theo thời tiết mà mặc bên trong một hoặc hai chiếc áo cánh, sau đó tới áo dài. Chiếc áo dài bên ngoài thường có màu đen, chất liệu là lương, the. Còn lớp trong bằng lụa mỏng màu xanh cốm hoặc xanh lá mạ non, gọi là áo kép. Trên đầu, liền anh đội khăn xếp tuân theo quy tắc là có 5 vòng, tượng trưng cho người quân tử (Nhân-Nghĩa-Lễ-Trí-Tín). Quần của liền anh là quần dài màu nâu hoặc đen, trắng, ống rộng, dài tới mắt cá chân. Cùng với quần áo, khăn xếp… các liền anh thường dùng ô đen, phụ kiện đi kèm khác như quạt.
Ngày nay trang phục Quan họ đã được cải tiến để tôn thêm vẻ duyên dáng của các liền chị Quan họ. Trên cơ sở bộ phục trang Quan họ cổ ba lớp nay cải tiến lại còn hai lớp. Lớp áo trong cùng đã được thay bằng một miếng lá lật màu xanh tươi hoặc xanh đậm ở cổ như một đường viền duyên dáng khiến trang phục Quan họ mang một màu sắc riêng. Dù chỉ còn hai lớp nhưng khi nhìn vào vẫn cảm thấy như là ba lớp vì các lớp vải được sắp xếp chồng lên nhau một cách hết sức hài hòa và khéo léo.
 Khi liền anh, liền chị khoác lên mình trang phục Quan họ và cất lên lời ca mộc mạc, tha thiết nghĩa tình sẽ khiến du khách càng thêm say, thêm yêu vùng đất, con người Bắc Ninh-Kinh Bắc để rồi mỗi năm đến hẹn lại lên tìm về gặp người Quan họ cho thỏa nỗi chờ mong.