Nét đẹp trong kết nghĩa hai làng Tam Tảo - Xuân Dục

Tục kết nghĩa giữa các làng là một tục đẹp, phổ biến và có ý nghĩa giáo dục tình đoàn kết, tương thân tương ái. Chính tục kết nghĩa đã liên kết được nhiều làng, tạo ra sức mạnh lớn hơn giữa các làng, cũng là yêu cầu cần thiết của mỗi làng, để xây dựng và bảo vệ cuộc sống lành mạnh. Trong nhiều làng kết nghĩa ở Tiên Du xưa thì tục kết nghĩa giữa làng Tam Tảo (Phú Lâm) của Tiên Du với làng Xuân Dục trước thuộc Bắc Ninh nay thuộc thành phố Hà Nội là tiêu biểu hơn cả.

Theo sách địa chí Hà Bắc vào thời Gia Long thứ 14 (1815) làng Tam Tảo đi mua gỗ ở Thăng Long về làm đình. Khi bè gỗ đến địa phận làng Xuân Dục thì gặp khó khăn, được dân làng Xuân Dục giúp đỡ vận chuyển gỗ về làng. Làm đình xong, Tam Tảo cử đoàn đại biểu mang theo lễ vật đến Xuân Dục để tạ ơn và xin làm “chạ em” kết nghĩa với “chạ anh”. Từ đó đến nay tục kết nghĩa này vẫn duy trì, hai bên đều đi lại với nghĩa tình trong sáng và nếp sống đoàn kết thuỷ chung, nhằm giáo dục con cháu hết thế hệ này đến thế hệ khác về cội nguồn tình nghĩa.

Hàng năm, như thành quy ước trong các ngày hội lệ hay các tuần tiết lớn, trước ngày mở hội, làng mở hội cử người đến mời làng kết nghĩa sang dự. Làng được mời chuẩn bị đoàn đại biểu đi dự. Số người đi dự phải bận khăn áo chỉnh tề mang theo lễ vật đến đúng ngày giờ. Bên mời cũng đúng ngày giờ cử đoàn đại biểu đi đón “chạ anh” ngoài cổng làng. Những người đi đón được chọn lựa là người cao tuổi, có chức sắc khăn áo chỉnh tề, cùng ra đón còn có một số trai tân cầm cờ lọng, có phường bát âm đi cùng.

Khi đoàn chạ anh vào làng, người đi đường phải tránh ra hai bên cúi mình chào hỏi trân trọng. Các cụ và quan viên làng đứng hai bên cửa đình nghiêm trang chào đón. Đoàn chạ anh vào làm lễ thánh xong, được dân làng mời và tiếp ở nơi lịch sự nhất trong làng. Ngày nay việc đón tiếp chạ của hai làng có đơn giản hơn nhưng rất lịch sự và trân trọng. Chính việc tổ chức đi lại đón tiếp nhau giữa hai làng như vậy đã củng cố và tăng cường mối tình kết nghĩa, bằng những việc làm ân tình với những nội dung thiết thực.

Theo các cụ cao niên ở làng Tam Tảo thì vào năm Bính Ngọ (1906) ở Tam Tảo lúc lúa đã chín, dân làng bị giặc bắt đi phu đắp đê ở xã Yên Thường. Xuân Dục đã vận động dân làng đấu tranh để Xuân Dục đi thay cho Tam Tảo. Trận lụt năm Quý Sửu (1913) Tam Tảo bị ngập. Xuân Dục đem gạo và 200 đồng sang giúp Tam Tảo. Trong những năm đầu kháng chiến (1947-1948) Xuân Dục thực hiện “Vườn không, nhà trống” tản cư đi nhiều nơi. Tam Tảo đi tìm kiếm và thăm hỏi, đem theo 500 đồng để giúp “chạ anh” Xuân Dục; Năm 1950 Tam Tảo bị địch bao vây nhân dân phải tản cư, Xuân Dục lại cử người đi tìm và giúp đỡ. Hoà bình lập lại Tam Tảo lâm vào cảnh túng thiếu vì bị địch tàn phá, vơ vét, Xuân Dục mang 4 vạn đồng vào giúp dân, chở gạo nếp cho Tam Tảo kịp ăn tết năm đó.

Năm 1960 Tam Tảo bị mất mùa Xuân Dục giúp 800 kg gạo nếp và 1000 đồng tháng 3 năm 1961 Xuân Dục cử hàng trăm lao động gánh khoai lang giúp Tam Tảo lúc giáp hạt. Cũng năm 1961 hạn hán kéo dài, Tam Tảo mang sang Xuân Dục 100 con trâu hơn 100 lao động và các loại công cụ giúp Xuân Dục cày cấy kịp thời vụ. Khi thu hoạch vụ mùa Tam Tảo đưa hàng trăm lao động đến gặt giúp. Năm sau, Xuân Dục được giúp đỡ xây trạm bơm nên có điều kiện làm 2 vụ lúa. Lần đầu cấy chiêm chưa chuẩn bị kịp mạ, Tam Tảo đã gieo 11 mẫu mạ rồi nhổ mạ gánh ra Xuân Dục giúp “chạ anh”, vụ đông xuân năm ấy (1962) Xuân Dục thu hoạch với sản lượng lúa rất cao. Đông chiêm Tam Tảo thường xuyên bị úng ngập 80% hàng năm. Xuân Dục thường cử trên 100 lao động sang gặt giúp mấy năm liền nên lúa chỉ bị mộng 4%. Những năm 1963-1964 Tam Tảo vẫn đưa 50 con trâu cùng thợ cày sang làm giúp Xuân Dục. Năm 1964, Tam Tảo còn đưa hàng trăm lao động giúp Xuân Dục đào mương, Xuân Dục cử 2 kỹ thuật đến giúp Tam Tảo hướng dẫn nghề rèn, sửa chữa công cụ, sử dụng máy bơm, máy xay xát. Cũng năm ấy Xuân Dục còn giúp Tam Tảo xây dựng đội văn nghệ. Đội văn nghệ này được hướng dẫn ăn học 1 tháng tại làng Xuân Dục. Hàng năm hai làng luôn giúp nhau giống vốn lao động… Với tinh thần coi việc của “Chạ anh” như việc của mình và ngược lại, tình cảm giữa dân 2 làng được thử thách và trở nên bền chặt trong lao động, trong gian khổ và trong cả niềm vui.

Những nghĩa cử cao đẹp trong tục kết nghĩa ở Tam Tảo và Xuân Dục suốt gần 200 năm, qua các thời kỳ lịch sử của dân tộc là truyền thống tốt đẹp và còn nguyên giá trị về tinh thần đoàn kết, sức mạnh cộng đồng có ý nghĩa nhân văn sâu sắc, vẫn phù hợp với yêu cầu xã hội ngày nay. Thiết nghĩ đây thực sự là tấm gương sáng để giáo dục thế hệ hôm nay và mai sau, mỗi cử chỉ dù nhỏ hay lớn đều chứa đựng tình cảm thiêng liêng và sự giúp đỡ chí nghĩa chí tình thực sự đem lại hiệu quả thiết thực về kinh tế, văn hoá xã hội. Hội xuân Tam Tảo 10-2 Tân Mão, ngày 3-2 Tam Tảo đã cử đoàn đại biểu ra Xuân Dục mời đại biểu về dự lễ hội. Theo quy ước của hai làng vào những năm chẵn đoàn đại biểu Xuân Dục về dự hội Tam Tảo thường từ 40-50 người, còn những năm lẻ thì khoảng 20 người. Đây là dịp 2 làng cùng nhau ôn lại công việc giúp nhau trong năm qua và bàn kế hoạch giúp nhau trong năm tới và mừng cho nhau, chúc cho 2 bên ngày càng giàu đẹp. Người dân Tam Tảo-Xuân Dục lại có dịp ôn lại quá khứ hào hùng của mình, cùng nhau chung sức chung lòng đưa nghị quyết đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI và nghị quyết Đảng bộ các cấp đi vào cuộc sống.

Trần Minh Duyên