Nét đẹp văn hóa trong hội thi dệt vải ở Hội Lim

Vùng Nội Duệ-Cầu Lim xưa vốn là vùng dệt vải lâu đời, hầu như toàn bộ phụ nữ trong vùng không ngơi canh cửi, đó là sự thật đã được sách “Phong thổ Kinh Bắc” ghi nhận “Lụa thời Nội Duệ-Lũng Giang”.

Mỗi người với khung cửi con cò, họ dệt ra lụa, vải khổ hẹp, là lượt, gấm, vóc, đoạn, lương, sa, the, chìu, thao. Lụa hoa ở đây thường có vân tứ quý, vân hồng điệp, vân cúc mai, vân phượng thọ, vân long thọ… Ngoài ra còn có sồi, đũi, sản phẩm của Tơ già, lõi kén, chính nghề cổ quý giá này đã được các bậc tiền nhân gìn giữ, phát triển đưa thành Hội thi dệt vải ở Hội Lim xưa để khuyến khích và tuyển chọn người tài khéo, thúc đẩy sản xuất và giao thương buôn bán phát triển, tạo sân chơi bổ ích, lành mạnh có ý nghĩa giáo dục nhân cách và thẩm mỹ sâu sắc.

Xưa kia năm nào Hội Lim cũng có thi dệt vải, chuẩn bị đến ngày Hội các gia đình chuẩn bị khung cửi và các điều kiện cần thiết để tham gia hội thi. Gia đình nào tham gia thì khiêng khung cửi ra đặt ở đầu cầu hàng vải (Chợ Lim) theo sự điều hành của ban tổ chức. Các khung cửi đặt cách đều nhau, mọi công việc chuẩn bị cho dệt trên khung đều do gia chủ chuẩn bị cẩn thận, công phu. Người thi dệt vải là các cô gái chưa chồng, dân chỉ định một bà già cầm trịch, vốn là người giỏi nghề canh cửi để chấm thi. Theo hiệu lệnh khi mọi người đã ngồi vào khung cửi chờ tiếng trống hiệu thì bắt đầu đưa thoi dệt. Người xem đứng xem xung quanh đánh nhịp, hoa tay, nói những câu tròng ghẹo vui vẻ cổ vũ, ai bị rơi thoi thì phải ngừng dệt coi như đã bị loại.

Người dệt thi vừa dệt vừa hát Quan họ, có năm tất cả đều hát bài “Ngồi tựa mạn thuyền” dệt chừng 3 thước T thì đủ số lượng chiều dài, ai xong trước mà mặt vải mịn, không có lỗi trên mặt vải thì xếp theo thứ tự nhất, nhì, ba. Các gia đình coi việc đi thi dệt của con cái mình là hệ trọng đến tiếng tăm của cô gái, nề nếp của gia đình nên chuẩn bị cho con đi thi và theo dõi cuộc thi chu đáo. Các chàng trai, cô gái đi hội cũng náo nức xem cuộc thi này, vừa xem dệt vừa xem người, nghe hát. Nhiều nhà buôn nhân cơ hội này mua vải, đổi gạo, muối mắm góp phần cho việc giao lưu hàng hóa nhộn nhịp.

Trong sâu thẳm cõi lòng người Nội Duệ-Cầu Lim, kỷ niệm về một vẻ đẹp dịu ngọt và sự tài đảm của những người con gái như còn mãi với núi Hồng Vân, với dòng sông Tiêu Tương muôn thuở như không thể mờ phai mà ca dao xưa đã ghi:

“Bấy lâu con gái làng nhà

Nổi danh nức tổng tài học nhất vùng

Đã thạo dệt cửi lại giỏi nữ công

Ngược xuôi Nam-Bắc gánh gồng bán buôn

Dẫu ai là người vùng Lim cũng thật tự hào về vùng quê xứ Bắc, một vùng đất văn hiến ngàn năm. Nơi sản sinh ra nhiều sinh hoạt văn hóa dân gian đặc sắc, nơi có Hội Lim-Hội vùng văn hóa quan họ 13 tháng giêng làm xao xuyến lòng người với những sinh hoạt lễ hội độc đáo.

Nội Duệ-Cầu Lim thời cổ đã lùi vào dĩ vãng với bao vẻ đẹp và hào hùng của nó. Đó không chỉ là kỉ niệm mà còn là điểm tựa để vùng Lim bước vào một giai đoạn lịch sử mới, sôi động và vinh quang bội phần. Cứ mỗi dịp tết đến xuân về người dân Nội Duệ-Cầu Lim lại hăng hái chuẩn bị cho việc mở hội hàng tổng với bao suy nghĩ và trăn trở. Với nét đẹp văn hóa tuyệt vời và ý nghĩa nhân văn sâu sắc trong Hội thi dệt vải ở Hội Lim. Chính hội thi dệt vải xưa đã thôi thúc các gia đình, các cô gái hăng say học hát và luyện tập dệt vải để có tay nghề tham gia Hội thi. Đó là những cô gái hát hay lại tài giỏi trong nghề canh cửi, đúng là “Gái Nội Duệ-Cầu Lim”, sánh cùng “Trai Cầu Vồng-Yên Thế” nổi tiếng một vùng.

Ngày nay, Hội Lim ít tổ chức Hội thi dệt vải, những năm của thập kỷ 1990-2005 xã Nội Duệ vẫn tổ chức Hội thi dệt vải tại Trung tâm văn hóa của xã, những cuộc thi ấy cuốn hút nhiều người tham gia cổ vũ và các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian.

Hội Lim xuân Tân Mão-2011 này có nhiều đổi mới và dần dần đi vào quy chuẩn với nhiều hoạt động văn hóa dân gian hấp dẫn. Văn hóa quan họ được quan tâm nhiều hơn, Hội Lim này sẽ có 2 nhà chứa quan họ được phục dựng phần nào đáp ứng nhu cầu du khách. Để Hội Lim ngày càng có nhiều hoạt động văn hóa văn nghệ và các trò chơi phong phú, đa dạng, mong sao các nhà tổ chức nên có định hướng quy hoạch không gian lễ hội từng thời kỳ. Nên chăng chúng ta dành ra một khu để phục hồi các hội thi, các trò chơi như Hội thi dệt vải để vừa trưng bày những công cụ lao động thô sơ xưa vừa giáo dục ý thức uống nước nhớ nguồn. Nhớ về quá khứ mà mỗi sinh hoạt văn hóa dân gian đều chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc.

Trần Minh Duyên