Ngang mùa xuân nhớ

Mùa xuân vừa đến lại chùng chình lướt qua. Qua cái đận rét đài đậm đà như tiết đông chí, nắng hưng hửng óng vàng, những vạt cỏ triền đê úa rạc trong rét lại bật mầm óng nõn. Trong tiết mưa phùn bay bay nhiều loại rau cỏ hoang dại tươi non phơi phới mọc tự nhiên trong vườn nhà, trên bờ bãi, ruộng đồng. Rau khúc ti li xanh bạc khắp các chân ruộng màu. Những năm thơ bé xa xưa ấy không phải nhà ai cũng có điều kiện làm xôi khúc, nhưng hương vị ngòn ngọt thơm thơm của rau khúc thì chúng tôi đều biết, vì có cần gì cầu kỳ đâu, đứa nào cũng biết hái nắm rau khúc, rửa sạch là ăn ngay, ăn chủ yếu là nuốt nước bỏ bã vì rau khúc nhiều xơ, khi nhai kết thành miếng dai dai như người lớn ăn trầu vậy.

Rau hoang dại mọc tự nhiên mùa này nhiều lắm. Rau muối gần giống như rau rền cơm, màu lá có phấn như bao phủ một lớp muối mỏng. Rau tầm bóp, rau cải đồng, rau tầm mực, rau má, rau hoa trắng, rau ngải cứu… dường như chúng ủ mầm suốt mùa đông, lắng nghe hơi xuân về trong những hạt mưa bụi nhỏ xiu xiu mong manh theo làn gió nhẹ là ùa dậy, thức giấc, phơi phới xanh non từng ngày…
Câu thành ngữ “Mùa nào thức nấy” đã nghe bao lần mà mỗi khi xuân về lại thêm thấm thía, cảm nhận thâm tầng sâu xa của người xưa. Có những lúc tôi thấy khá nhiều người có vẻ tự hào về thành tựu khoa học, về văn minh vật chất thời nay, nào là công nghệ mới có thể tạo ra thứ này, nuôi trồng cấy ghép ra giống cây này, giống cây kia có thể trồng quanh năm bốn mùa, đáp ứng nhu cầu ẩm thực phong phú của con người. Có những lúc ồn ào một trào lưu nào đó rồi lại lắng xuống. Cách đây chừng ba mươi, bốn mươi năm về trước, rau củ quả trái mùa rất ít, nếu có nhà vườn cũng ngắt bỏ đi, để cây dưỡng sức tập trung ra quả vào chính vụ. Cha mẹ tôi cũng thường dặn rằng không nên ăn rau củ quả trái mùa, nó độc, không tốt cho sức khoẻ… Dù được dặn như thế nhưng đôi khi chúng tôi vẫn thích hoa quả trái mùa, ví như đang mùa đông mà hái được quả na, quả ổi hiếm hoi lạc mùa qua đây vẫn thích lắm. Sau này tôi thấy trào lưu rau củ quả trái mùa rộ lên, nhà vườn cố ý để cây ra trái muộn hơn hoặc sớm hơn vụ đại trà, hàng bán sẽ được giá hơn, dần dần dưới tác động của khoa học kỹ thuật, người ta canh tác được nhiều loại rau củ quả trái ngược hẳn với mùa vụ chính, giá bán càng cao, lợi nhuận càng nhiều. Bây giờ dường như đã trở thành tất yếu trong canh tác cây trồng rồi, quanh năm có đủ rau củ quả trái vụ, rất phong phú.

Có một điều tôi tự chiêm nghiệm ra là rau củ quả đúng mùa luôn có hương vị thơm ngon riêng biệt của nó. Ngoài đó ra còn còn thêm các yếu tố vùng miền, thổ nhưỡng, và cả cách lưu giữ hạt giống, cách trồng và chăm sóc riêng biệt của mỗi người, mỗi vùng cũng cho cây trái hương vị khác nhau. Kể cả hạt gạo xay xát từ lúa mùa cũng mềm dẻo thơm ngon hơn lúa chiêm, để lưu qua mùa vẫn giữ được chất lượng tốt. Ví như rau cần trong những ngày đông chí ngọt mềm đến óng ả, cải bắp ngọt thỉu đậm đà, ngồng cải xanh ngai ngái đắng mà ngọt ở cuối giọng đặc biệt ngon và hấp dẫn, mới qua tiết lập xuân đã thấy vị khác hẳn, nó nhạt đến độ lễnh loãng, gắp miếng rau đưa lên miệng mà cảm nhận cái uể oải của nắng mới đang lan xa khiến người ta nhớ đến bát nước rau muống vắt chanh chua dịu đầu hè…
Mùa rau hoang dại tiết mưa xuân trôi qua rất nhanh, loáng thoáng trong mưa giăng mờ ảo đã bừng lên nắng mới. Những vạt rau rền cơm, rau muối, rau hoa trắng… đã dày đặc hoa, kết quả từng đám rồi rạc dần, những hạt giống lại ẩn vào đất để khi xuân sang lại thức dậy sinh sôi. Rau tầm bóp, tầm mực cũng đậu quả từng chùm lúc lỉu, những cây còn xanh non cũng không còn ngọt mát nữa mà chuyển sang vị đắng, đắng đến nghẹt cổ… Tôi buâng khuâng nhớ tiếc một mùa rau hoang dại, trong tâm dâng đầy nỗi cảm ân Mẹ Thiên nhiên vĩ đại, lời nhắc nhở lưu truyền từ thuở nào “Mùa nào thức nấy”, thuận với âm dương đất trời một lần nữa vang vọng…