Nghề làm trống ở An Quang

Từ bao đời nay tiếng trống đã đi vào tiềm thức của mỗi người dân Việt, tiếng trống trận thúc giục, hùng tráng, tiếng trống hội rộn ràng, trống trường dõng dạc, khoan thai...

Qua những thăng trầm của lịch sử nghề làm trống ở  thôn An Quang xã Lãng Ngâm, huyện Gia Bình vẫn được lưu truyền qua nhiều thế hệ và hiện nay vẫn đang được người dân gìn giữ và phát triển trở thành một nghề truyền thống riêng có trên địa bàn.

Gia đình ông Nguyễn Đình Văn thôn An Quang từ nhiều đời nay, cứ cha truyền con nối, đến đời ông thì không biết đã bao đời làm trống. Nghề làm trống ở đây được coi như nghề gia truyền, chỉ truyền lại nghề cho con trai, con dâu, chứ tuyệt nhiên không truyền nghề cho con gái, con rể, mà người được truyền nghề cũng phải được nhìn nhận có đức độ, chịu khó, cẩn trọng.

Trước đây nghề làm trống hoàn toàn theo phương pháp thủ công, ngày nay máy móc đã thay thế một số công đoạn nên cũng đã bớt đi sự nặng nhọc vất vả của người thợ. Tuy nhiên để làm ra một chiếc trống phải trải qua rất nhiều công đoạn, từ lấy dấu, dọc gỗ, sẻ vanh, tới bào mép, làm vanh, vào trống, sén mặt, bưng trống…

Mỗi công đoạn là một kỹ thuật, bí quyết riêng. Như gỗ phải là gỗ mít lâu năm, được ngâm dưới ao thấp nhất 1 năm, sau đó được vớt lên phơi khô mới đưa vào sử dụng, đến công đoạn lấy mẫu cũng rất quan trọng, phải tuân theo quy chuẩn khắt khe, tùy theo đường kính của trống mà người thợ tính toán để lấy dấu cắt thanh gỗ theo quy chuẩn bảo đảm phù hợp với chiều cao và độ gù của trống. Công đoạn bào mép cũng đòi hỏi rất tỉ mỉ, người thợ phải bào thanh gỗ làm sao cho khi vào trống phải thật kín, dù không cần keo kết dính không khí cũng không lọt qua, thì sau này tiếng trống mới âm, mới vang.

Ông Văn cho biết theo quy tắc chiều cao của tang trống phải luôn bằng với đường kính lớn nhất của trống, vì vậy người thợ phải căn cứ vào đường kính mặt trống để tính toán lấy mẫu, cắt tang trống sao cho phù hợp.

Kỹ thuật làm da cũng là cả một nghệ thuật, để làm được những mặt trống tốt người thợ phải đến tận lò mổ, chọn những tấm da còn tươi, không sây sát, ôi thiu, sau đó đem về nạo mỏng khoảng một nửa tấm da rồi đem phơi khô, bảo quản để dùng dần.  Khi vào mặt trống thì lại đem da ngâm qua 1 đêm cho da mềm, rồi tùy vào kích thước của mặt trống mà cắt cho vừa vặn, sau đó lại tiến hành nạo da lần thứ 2, công đoạn này phải những người thợ lâu năm có kinh nghiệm mới làm được, bởi tùy từng loại trống và kích thước mặt trống mà nạo độ dày, mỏng khác nhau và luôn phải tuân thủ quy tắc để ở giữa dày và mỏng dần ra xung quanh. 

Tiếp đến là công đoạn bưng trống, với những dụng cụ chuyên dùng, người thợ đặt miếng da lên mặt trống rồi kéo căng tâm da và trèo lên lấy gót chân dận sao cho tấm da được căng đều, vừa dận, vừa thử bao giờ đạt đến âm thanh chuẩn, thì chuyển sang công đoạn đóng đinh cố định tấm da với khuôn trống. Theo ông Văn thì một chiếc trống đạt yêu cầu phải là trống có mặt da bóng lấy từ da lưng con trâu, khi đánh phải âm vang, đanh tiếng.

Trống do làng An Quang làm ra cũng đủ loại, nếu theo kích thước thì có trống đại, trống trung, trống tiểu, theo hình dáng thì có trống cơm, trống đế, trống ban... Nghề làm trống đòi hỏi sự tỉ mỉ, óc thẩm mỹ và khả năng thẩm âm tốt, chính vì vậy mà có người ví người làm trống cũng như người nghệ sỹ. Mặc dù đã qua hàng trăm năm, nhưng hiện nay thôn An Quang cũng chỉ có 9 gia đình làm trống, cứ cha truyền con nối và mỗi gia đình lại có những bí quyết riêng, nên mặc dù cùng trống An Quang nhưng tìm hiểu kĩ sẽ thấy sự khác biệt về hình dáng, âm thanh...

Với sự độc đáo và chất lượng tốt, trống của An Quang đã được bạn, bè trong và ngoài nước biết đến, có khách hàng  từ Thái Lan đến ký hợp đồng làm hàng trăm chiếc và có lễ hội đã đến đặt những chiếc trống lớn đường kính tới 1,9 m.

So với  trước đây thì nhu cầu về trống đã giảm nhiều,  người làm trống chỉ bận rộn vào những tháng cuối năm và đầu mùa xuân khi đó hội hè làng nào cũng mở và nhu cầu về trống hội cũng tăng cao, còn từ thời điểm tháng 5 trở đi công việc chỉ cầm chừng, các gia đình chỉ làm theo đơn đặt hàng, hoặc nhu cầu sửa chữa của các nhà trường, các đoàn nghệ thuật.

Tâm sự với chúng tôi ông Văn cho biết; dù có khó khăn nhưng người làm trống vẫn sống được với nghề, và quan trọng nhất là mong muốn được truyền lại nghề truyền thống mà ông cha đã để lại cho con cháu đời sau, để tiếng trống An Quang mãi vang xa như hồn thiêng sông núi.