Ngọc Quan, vùng quê hiếu học

Thôn Ngọc Quan xã Lâm Thao (Lương Tài) là ngôi làng cổ xứ Kinh Bắc. Trong cuốn “Kinh Bắc dư địa chí”, nhà văn hóa Đỗ Trọng Vỹ từng đánh giá: “Ngọc Quan là làng văn học nổi tiếng”. Ý nói, Ngọc Quan là đất học, giàu truyền thống khoa bảng, được người dân ý thức trao truyền hết từ đời này sang đời khác.

Điểm qua các di sản văn hóa tại địa phương đủ minh chứng cho nhận định trên: Đình Ngọc Quan, di tích lịch sử văn hóa, kiến trúc nghệ thuật được xếp hạng Quốc gia; Văn chỉ Ngọc Quan, nơi ghi danh và là biểu tượng của làng khoa bảng, di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh; nhà thờ họ Vũ, dòng họ được mệnh danh là “Vọng tộc đất Lương Tài”. Nhà thờ họ Vũ cũng là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, thời Pháp thuộc đây còn là địa điểm liên lạc của Xứ ủy Bắc kỳ. Thời Pháp thuộc họ Vũ tự hào có ông Vũ Văn Nghĩa là người đầu tiên của Lương Tài đỗ Tú tài, sau trở thành nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành về Vi trùng học của Việt Nam.

Ngọc Quan có vị trí khá đắc địa, là điểm cực Nam của tỉnh Bắc Ninh và cửa ngõ Tây-Nam huyện Lương Tài, nơi giáp ranh giữa 3 tỉnh Bắc Ninh, Hải Dương và Hưng Yên. Chính điều này giúp người dân Ngọc Quan năng động hơn trong phát triển kinh tế và giao lưu văn hóa với các trung tâm trong vùng. Toàn thôn hiện có 447 hộ với 1.600 khẩu, hơn 30% số hộ lấy dịch vụ là nguồn thu chính.

Cùng với sự phát triển của quê hương, đời sống nhân dân Ngọc Quan ngày càng khấm khá, tuy nhiên điều khiến họ tự hào hơn cả vẫn là truyền thống hiếu học trong các gia đình, dòng họ và cộng đồng xã hội, thể hiện qua các phong trào khuyến học khuyến tài. Nhiều năm liền, Ngọc Quan được T.Ư Hội Khuyến học Việt Nam, UBND tỉnh tặng Bằng khen, là điểm sáng khuyến học tiêu biểu của huyện và tỉnh.

Đình Ngọc Quan, di tích lịch sử văn hóa, kiến trúc nghệ thuật được xếp hạng cấp Quốc gia.

Ở Ngọc Quan, một nét đẹp được thực hiện nhiều năm nay. Đó là đúng 7 giờ tối, trên loa truyền thanh thôn phát đi lời nhắc các gia đình đôn đốc con, em ngồi vào bàn học; giảm âm lượng đài, tivi. Cán bộ khuyến học hoặc an ninh thôn thường xuyên đi kiểm tra, thấy có gì chưa ổn là nhắc nhở kịp thời, tất cả vì mục đích giúp học sinh chuyên tâm việc học. Công tác khuyến học ở Ngọc Quan thu hút đông đảo sự tham gia của các tầng lớp nhân dân, gồm cả các nhà trường, các vị cao niên có uy tín trong làng, xã cùng vào cuộc. Chính vì vậy, nhiều năm qua ở Ngọc Quan không có tình trạng học sinh bỏ học hoặc mắc tệ nạn xã hội, chất lượng giáo dục toàn diện của học sinh ngày càng được nâng cao.

Các dòng họ trong thôn tổng kết công tác giáo dục, khuyến học và vinh danh những cá nhân tiêu biểu trong công tác, học tập ở những nơi tôn nghiêm như nhà thờ dòng họ, Văn chỉ làng. Tại đây, những học sinh tiêu biểu xuất sắc được dâng hương, báo công với tiên tổ, nguyện hứa nỗ lực học tập làm vẻ vang dòng họ, vẻ vang truyền thống quê hương.

Vốn giàu truyền thống hiếu học, hàng năm số học sinh đỗ Đại học của thôn Ngọc Quan luôn cao nhất xã Lâm Thao, có năm chiếm gần 50% toàn xã. Nhiều gia đình các con đều học Đại học, học tiếp Cao học, Nghiên cứu sinh. Theo thống kê sơ bộ, thôn Ngọc Quan hiện có 2 người được phong hàm Giáo sư, 3 Phó Giáo sư, 3 Thầy thuốc Ưu tú, 1 Nhà giáo Ưu tú, gần 20 Tiến sỹ và hàng trăm Thạc sỹ, Cử nhân, Kỹ sư, Kỹ quan cao cấp trong ngành Công an, Quân đội… Đây chính là nguồn tài nguyên trí tuệ quý giá mà nhân dân Ngọc Quan được thừa hưởng và luôn có ý thức trao truyền cho các thế hệ.

GS, Anh hùng Lao động Vũ Khiêu một lần về thăm Ngọc Quan, thăm nhà thờ họ Vũ đã viết câu đối: Mộ Trạch dựng cơ đồ biết mấy công lao từ thuở trước-Ngọc Quan xây sự nghiệp còn nhiều phúc lộc đến mai sau”. Có thể nói, truyền thống hiếu học và khoa bảng của Ngọc Quan, cũng như họ Vũ, dòng họ được mệnh danh là “Vọng tộc đất Lương Tài” đang làm rạng danh truyền thống hiếu học của quê hương. Truyền thống ấy đang ngày càng lan tỏa mạnh mẽ, trở thành niềm tự hào lớn lao của người dân Ngọc Quan.