Ngôi chùa nuôi dưỡng tuổi thơ vua Lý Công Uẩn

Chùa Cổ Pháp toạ lạc trên khu đất đẹp ở phía Bắc làng Đại Đình, huyện Từ Sơn (nay là khu phố Đại Đình, phường Tân Hồng, thị xã Từ Sơn). Ngày xưa làng Đại Đình có tên gọi Nôm là làng Nuốn, thuộc châu Cổ Pháp, huyện Đông Ngàn. Cả tổng Phù Lưu thời đó mới có một ngôi chùa này nên dân chúng quanh vùng gọi luôn tên là chùa Cổ Pháp (Cổ Pháp tự).

Theo sử sách và căn cứ vào những thư tịch cổ xưa thì chùa Cổ Pháp được xây dựng từ thế kỷ thứ 8 và đã được trùng tu, sửa chữa nhiều lần. Hiện trên quả chuông đồng của chùa “Cổ Pháp tự chung” (chuông chùa Cổ Pháp) được đúc lại năm Nhâm Dần, đời Thiệu Trị thứ 2 (1842) có khắc rõ như sau: “Chùa Cổ Pháp còn có tên là chùa Tương Giang (sông Tiêu Tương ) từ xưa đã có chuông. Sau sự biến Tây Sơn, chuông bị thất lạc. Mùa xuân năm Nhâm Dần (1842) những người hảo tâm trong làng cùng với khách thập phương góp tiền của đúc chuông, cao hai thước năm tấc, rộng một thước bốn tấc rưỡi. Hoàn thành ngày 25 tháng Hai...”.
Cổ Pháp tự là ngôi chùa đã nổi tiếng từ xưa. Trong sách “Việt sử thông giám cương mục” đã ghi: “Chùa Cổ Pháp là một ngôi chùa danh tiếng ở vùng Bắc Giang” (Ngày xưa vùng Đông Ngàn vẫn thuộc lộ (tỉnh) Bắc Giang. Như vậy, chùa Cổ Pháp ở làng Đại Đình đã được hàng tỉnh biết đến từ hồi ấy. Trên quả chuông đồng “Cổ Pháp tự chung” nặng 330 cân có ghi rõ địa danh nơi chùa tọa lạc: “Bắc Ninh tỉnh, Từ Sơn phủ, Đông Ngàn huyện, Phù Lưu tổng, Đại Đình xã”. Ngoài ra, còn ghi tên 189 người đã công đức tổng số là 540 quan tiền để đúc lại chuông. Cuối cùng là bài minh khắc trên chuông ca ngợi cảnh chùa, do Khê Đình Nguyễn Dự Phủ đậu Giải nguyên khoa Tân Sửu (1841) soạn văn như sau: 
Đạo Phật chủ yên tĩnh
Lại nhờ tiếng chuông ngân 
Chủ đại bi nơi đó
Tiếng trống vang xa gần .
Thiện tâm đà cảm phát
Sớm tối đến chiều tà 
Pháp bão hoàn thành đủ 
Vô lượng thọ truyền xa 
                   (Cổ Pháp tự chung - 1842)
Ngoài quả chuông đồng, nhân dân làng Đại Đình còn lưu giữ được một tấm bia lớn hình trụ vuông, cả ba mặt đều khắc chữ Hán. Bia mang tên “Cổ Pháp tự trùng tu bia ký”. Bia được dựng năm Ất Mùi, trên bia có ghi rất rõ địa danh “nhất Đại Đình xã, thổ bản tự “. Theo cố Giáo sư Chu Quang Chứ (Viện Văn hóa dân gian) thì bia có thể được khắc vào cuối thế kỷ thứ 16 và đầu thế kỷ thứ 17 và “Ất Mùi niên” ghi trên bia là năm 1595. Đồng thời, còn một tấm bia nữa ở chùa Cổ Pháp còn giữ được, phía trên bia có hình Phật chạm nổi. Song cả hai tấm bia trên đều mòn theo mưa nắng thời gian, chữ mờ quá nên chưa dịch được rõ nội dung.
Chỉ qua một số cổ vật còn lại như chuông đồng, bia đá đã ghi, các nhà nghiên cứu sử học đã khẳng định là chùa Cổ Pháp làng Đại Đình (Tân Hồng) đã  được xây dựng rất sớm từ thế kỷ thứ 8 - 9 cùng thời với các chùa trong vùng như : Chùa Kiến Sơ ở Làng Gióng, Phù Đổng (năm 820), chùa Lục Tổ, Trường Liêu (Tương Giang) và chùa Minh Châu, Tra Lư (Dương Lôi) vv...
Chùa Cổ Pháp không những là ngôi chùa lâu đời danh tiếng về kiến trúc, đường nét chạm trổ tinh xảo mà còn là ngôi chùa có cảnh quan khuôn viên rộng rãi, cây cối xum xuê, phong cảnh hữu tình. Trước cửa chùa là dòng Tiêu Tương huyền thoại thơ mộng. Nước trong xanh lờ lững chảy xuôi về sông Thiên Đức (sông Đuống). Vì chùa nằm sát ngay bên sông Tiêu Tương nên xa xưa dân chúng còn gọi là chùa Tương Giang. Nơi cửa Phật này, thiền sư Lý Khánh Văn trụ trì chùa đã nhận Lý Công Uẩn lúc 3 tuổi làm con nuôi, rồi chăm chút dưỡng dục đến năm gần 7 tuổi giao cho thiền sư Lý Vạn Hạnh là sư trụ trì ở chùa Chùa Tiêu (Ứng Thiên Tâm) truyền dạy võ công, thư pháp... Để sau này Lý Công Uẩn đã trở thành một Minh Quân Thái Tổ, vị vua khởi nghiệp Vương triều Lý với chiều dài 216 năm hùng cường thịnh trị, ghi nhiều mốc son rạng rỡ cho lịch sử nước nhà.
Như vậy, chùa Cổ Pháp còn có giá trị  rất lớn về lịch sử, gắn bó mật thiết giữa ngôi chùa làng Đại Đình, với tuổi thơ của vua Lý Thái Tổ:
Lối sang chùa Cổ Pháp
Mẹ lầm lũi tháng ngày 
Tuổi thơ Lý Công Uẩn 
Chắp cánh từ nơi đây...
Chùa Cổ Pháp là một ngôi chùa cổ có từ lâu đời. Đã trải qua hơn 1000 năm thăng trầm, thiên biến và nhiều lần được trùng tu sửa chữa. “Đến năm 1952 giặc Pháp đốt phá, nhân dân phải chuyển tạm chùa vào giữa làng để thờ Phật”. Sau gần nửa thế kỷ, đến mùa xuân năm Mậu Dần (1998) đã được dựng lại theo nguyện vọng tha thiết của đông đảo nhân dân trong làng cũng như khách thập phương. Mọi người ai ai cũng mong ước ngôi chùa Cổ Pháp thật khang trang bề thế xứng với giá trị lịch  sử vốn có đã được ghi trong sử sách nước nhà. 
Hiện tại, ngôi chùa Cổ Pháp đã được xây dựng lại trên nền đất cũ và được cấp bằng di tích lịch sử văn hóa. Những năm qua, chùa đã được cán bộ và nhân dân Đại Đình quản lý, trùng tu khang trang, tố hảo. Trải bao năm tháng dài, cây Mít 300 tuổi vẫn hiên ngang tồn tại cùng tuế nguyệt, tán lá vẫn xum xuê mát rượi che mát làm đẹp thêm cảnh quan ngôi chùa.
Từ năm 2007, sư thầy Thích Đàm Dung về trụ trì thì chùa Cổ Pháp (Đại Đình) đã thực sự có đổi mới đáng kể. Được sự quan tâm của địa phương và các cơ quan hữu trách, khuôn viên chùa được phát triển rộng rãi hơn. Giếng chùa xưa bị giặc Pháp lấp, nay được khơi lại. Vẫn nguyên thành giếng cũ xếp bằng đá muối từ đáy lên miệng. Nước giếng trong và uống rất ngon. Tương truyền khi còn là chú tiểu ở chùa, vua Lý Công Uẩn được thiền sư Lý Khánh Văn vẫn cho ăn uống, tắm rửa bằng nước giếng này. Ngày xưa ở làng Đại Đình có đến gần nửa làng ở phía gần chùa vẫn thường ra chùa Cổ Pháp gánh nước về dùng. Trong chùa có nhiều tượng Phật quý. Đặc biệt có thờ tượng bà Phạm Thị Chiêu Dung - là con gái làng Đại Đình (Quý phi của vua Lý Thánh Tông ) và còn rất nhiều bức hoành phi, câu đối nói lên sự gắn bó ngôi chùa với tuổi thơ của vua Lý Thái Tổ - Công Uẩn.
Địa linh dưỡng dục danh nhân kiệt 
Thiên định sinh thành bậc Đế Vương 
Nghĩa là : 
Đất thiêng nuôi dạy người kiệt xuất 
Trời định sinh ra bậc Đế Vương.