Người “biến” xơ mướp thành hàng hóa xuất khẩu

Xơ mướp tưởng chừng chỉ là phế phẩm không có giá trị nhưng đối với anh Tạ Quý Tôn, sinh năm 1983, Giám đốc Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Ánh Dương Kinh Bắc, thôn Kim Tháp, xã Nguyệt Đức, huyện Thuận Thành lại bước đầu thành công với những sản phẩm độc đáo, đồ gia dụng hữu ích được làm từ xơ mướp, xuất khẩu sang thị trường Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc và các nước châu Âu mang lại giá trị kinh tế cao với doanh thu hơn 300.000 USD/năm.

Từ bỏ mức lương nghìn đô

Về Nguyệt Đức người dân đều thân mến gọi anh Tạ Quý Tôn bằng cái tên “Tôn mướp”. Gặp trò chuyện, cảm nhận sự thân thiện, mộc mạc ít ai nghĩ rằng, anh đã từng đi du học Thạc sĩ bên Úc và là một cán bộ ngân hàng quốc tế. Tốt nghiệp Học viện ngân hàng và làm việc tại một ngân hàng lớn ở Hà Nội với mức thu nhập khá cao, song anh vẫn luôn vươn lên phát triển bản thân. Năm 2005 anh Tôn tìm kiếm được cơ hội du học và làm việc tại Úc với thu nhập 17.000 USD/tháng. Cuộc sống bên Úc cho anh nhiều trải nghiệm và suy nghĩ. Anh luôn đặt câu hỏi “Tại sao nông dân Úc đa phần là những triệu phú đô la, trong khi nông dân Việt Nam thì rất hiếm”.

Anh Tạ Qúy Tôn, xã Nguyệt Đức, huyện Thuận Thành (Bắc Ninh) kiểm tra những quả mướp đã đạt chất lượng để lấy xơ. 

Năm 2017 trong một chuyến về thăm quê hương, gia đình, anh khởi tâm muốn ở lại quê và lập nghiệp khi có người bạn bên Úc nhờ tìm nguồn hàng bông tắm cho khách sạn được làm từ xơ mướp. Qua tìm hiểu, anh biết hiện nguồn hàng này luôn khan hiếm ở thị trường Châu Âu và một số nước. Quyết định táo bạo ở lại quê nhà để lập nghiệp từ xơ mướp, anh Tôn khiến mọi người trong gia đình và người dân địa phương bất ngờ, phản đối, bởi công việc và thu nhập của anh đang là niềm mơ ước của nhiều người, trong khi đó trồng mướp lấy xơ còn khá lạ lẫm tiềm ẩn nhiều rủi ro. Trước sự phản đối kịch liệt của gia đình, anh Tôn tạm thời xin làm việc tại một ngân hàng cổ phần ở Việt Nam với mức lương gần 100 triệu đồng để tiếp tục ấp ủ ước mơ. Anh chia sẻ: Từ nhỏ lớn lên trong mùi thơm cây lúa, củ khoai, sau một thời gian dài bon chen nơi đô thị phồn hoa, về quê hương tôi thấy tâm hồn mình thanh thản, bình yên. Mặt khác, tôi cũng luôn suy nghĩ mình cần phải có một sự nghiệp của riêng mình nên năm 2019, tôi kiên định với mục tiêu về quê lập nghiệp.

Bóc vỏ để lấy xơ mướp.

Thời gian học tập và làm việc tại Úc, anh biết sản phẩm làm bằng xơ mướp rất có tiềm năng, nhiều khách sạn lớn sử dụng như xà bông tắm, bông mát xa mặt, đai chà lưng… Tuy nhiên, những sản phẩm này nguồn hàng không ổn định, trong khi đó ở Việt Nam trồng mướp rất nhiều, xơ mướp chủ yếu dùng để rửa chén, bát hoặc bỏ đi. Vì vậy anh nảy sinh ý tưởng làm những sản phẩm từ xơ mướp để xuất khẩu.

Nông dân Việt vươn ra thế giới

Trở về là một nông dân thực thụ, anh Tôn thuê lại 2 ha đất dùng để trồng mướp lấy xơ. Giai đoạn đầu, anh gặp khá nhiều khó khăn, do chưa hiểu đặc tính của mướp nên nghĩ đơn giản là trồng loại mướp ăn bình thường có thể lấy xơ được, tuy nhiên những loại mướp này cho ra trái nhỏ, xơ không mướt, không mềm nên chất lượng xơ rất kém. Không nản chí, anh tiếp tục tìm hiểu và tìm được 2 loại giống phù hợp. Đến nay anh trồng được 4 loại giống mướp cho trái to, dài, xơ dày trắng và mịn chủ yếu là giống Mỹ, Nam Mỹ và Việt Nam.

Công nhân may viền các sản phẩm từ xơ mướp.

Ngoài diện tích 2 ha trồng, anh còn liên kết với bà con tại địa phương và các huyện Lương Tài, Gia Bình và một số tỉnh phía Bắc như Nam Định, Hải Dương, Thái Bình... mở rộng vùng trồng nguyên liệu với tổng diện tích lên đến 100 ha… Điều đặc biệt, quá trình liên kết sản xuất, doanh nghiệp luôn tạo điều kiện cho nông dân, nếu mướp non được giá, bà con vẫn cắt tỉa để bán, nếu không được thì để già, Công ty anh Tôn sẽ thu mua với giá cố định ngay từ đầu, với mục tiêu doanh nghiệp và người dân cùng đồng hành tránh tình trạng được mùa mất giá.

Hiện tại Công ty đã tạo việc làm cho 20 lao động với mức lương 200.000- 350.000đ/ngày, bao tiêu đầu ra cho khoảng 160 hộ dân tại địa phương và các tỉnh liên kết trồng mướp.

Những sản phẩm từ xơ mướp.

Các sản phẩm như bông tắm, bông mát xa mặt, đai chà lưng, lót giày, dép đi trong nhà và những sản phẩm gia dụng… chủ yếu làm từ phương pháp thủ công cộng thêm một số loại máy móc hỗ trợ như máy may, máy ép, máy cắt, máy là, máy dập phôi… do đó mỗi sản phẩm đều có tính độc đáo riêng.

Theo anh Tôn, muốn tạo ra những sản phẩm có mẫu mã đẹp, phải chọn loại mướp già, khô, sau đó loại bỏ lớp vỏ, rồi ngâm giặt bằng nước sạch, sau đó tách hạt và chỉ giữ lại xơ mướp rồi đem phơi khô. Tùy vào từng sản phẩm mà xơ mướp được cán dày hay mỏng. Với tiêu chí đặt ra là sản phẩm thân thiện môi trường nên khi sản xuất không dùng chất tẩy trắng hoặc ngâm hóa chất bảo quản. Để có độ kết dính cao anh sử dụng phương pháp may bằng chỉ, sợi đay và vải thay vì sử dụng keo dán nên vẫn bảo đảm thẩm mỹ và sự mộc mạc.

Hiện anh Tôn chủ yếu cung cấp các sản phẩm làm từ xơ mướp tại thị trường Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc và một số nước ở châu Âu, với 20 dòng sản phẩm chủ yếu là bộ sản phẩm cho nhà bếp, nhà tắm và đồ dùng cá nhân như lót giày, giày dép đi trong nhà với giá bán trung bình từ 4-9 USD/sản phẩm, đồng thời chào bán một số sản phẩm làm từ xơ mướp cho người tiêu dùng trong nước, lan tỏa sâu hơn thông điệp sản xuất xanh đến với người tiêu dùng. Đến nay, trung bình mỗi tháng cơ sở của anh xuất khẩu khoảng 30 nghìn sản phẩm, doanh thu 25.000 – 35.000 USD/tháng.

Để đáp ứng nhu cầu của đối tác, ngoài diện tích 100 ha, dự kiến, năm 2023-2024, anh Tôn còn mở rộng vùng trồng nguyên liệu tại Tây nguyên, Nghệ An… tổng diện tích 300 ha. Mỗi tháng xuất khẩu khoảng 100 đến 200 nghìn sản phẩm.

Thực tế ở nước ta hiện nay cũng đã có nhiều tổ chức, cá nhân xây dựng mô hình sản xuất các sản phẩm từ xơ mướp, tuy nhiên quy mô còn mang tính chất nhỏ lẻ chưa đáp ứng nhu cầu của thị trường. Do vậy, anh luôn hướng tới xây dựng một quy trình hoàn chỉnh mô hình trồng mướp lấy xơ để tạo ra sản phẩm có dấu ấn cho địa phương, lan toả giá trị đến cộng đồng với định hướng phát triển nông nghiệp bền vững của tỉnh Bắc Ninh.