Người Cựu chiến binh và hành trình tìm kiếm hài cốt liệt sỹ

Chiến tranh đã lùi xa nhưng ký ức về những người đồng đội, những hy sinh mất mát vẫn luôn đọng lại trong tâm trí cựu chiến binh Phạm Quang Lại (63 tuổi, ở phường Suối Hoa, thành phố Bắc Ninh) như một giấc mơ dài chưa có hồi kết. Giờ đây, ông Lại vẫn chưa nguôi nguyện vọng đi tìm và đưa hài cốt đồng đội của mình về với gia đình, về với đất mẹ.

Như một nhân duyên

Nói về việc đi tìm các phần mộ của đồng đội, ông Phạm Quang Lại cho biết là hoàn toàn dựa trên giấy tờ, trong ký ức và các cuộc hành trình thực tế chứ cá nhân ông không có khả năng đặc biệt gì. Năm 1969, theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, chàng thanh niên 17 tuổi Phạm Quang Lại lên đường nhập ngũ, tham gia vào đội quân chiến đấu D-923 tại chiến trường Lào. Đến năm 1974, nhận được nhiệm vụ đặc biệt “mang hài cốt của các chiến sỹ quân tình nguyện Việt Nam về nước”, ông cùng đồng đội đưa được nhiều hài cốt liệt sỹ hy sinh chôn cất ở các chiến trường nước bạn như: Nậm Păng, sân bay Mường Hiềm, Xốp Cộp, Phan xi pu, Phu cum, Phu Viêng, Phu Vai.

Riêng 2 điểm là sân bay Tam Na La Khàng (đồi Củ khoai) và Nậm Tạp (đồi Cây Dẻ) ở xã Viêng Thoong, huyện Húa Mường, tỉnh Hủa Phăn (Lào), là nơi các liệt sỹ mới chôn cất, chưa tiêu nên phải để lại và hồ sơ các liệt sỹ được bàn giao cho Bộ Tư lệnh. Nhưng với nghĩa tình sâu nặng, ông Lại cẩn thận ghi chép từng chi tiết về địa danh, số lượng và vị trí các phần mộ của đồng đội trong cuốn nhật ký cá nhân của mình.

Lành lặn trở về bên gia đình và người thân, được sống trong cảnh đất nước hòa bình nhưng ông vẫn đau đáu niềm trăn trở về những người đồng đội, đồng chí của mình vẫn đang nằm lại đâu đó trên chiến trường xưa. “Nhiều lúc nghĩ đến đồng đội là trong tôi lại dậy lên quyết tâm đi tìm cho được hài cốt của họ để mong xoa dịu bớt nỗi đau của gia đình các liệt sỹ”, ông Lại tâm sự.

Hành trình đi tìm đồng đội

Sau lời hẹn với người bạn Lào, trở về thu xếp công việc gia đình với sự ủng hộ, tạo điều kiện của vợ và các con, ông Lại bắt đầu hành trình đi tìm đồng đội. Ông đến Đại sứ quán Lào báo cáo và xin cấp Công Hàm, nhưng những bằng chứng cần thiết để được cấp Công Hàm không rõ, ông phải nhờ người bạn Viêng Phết điện từ Lào sang, lúc đó Công Hàm (lần I, có giá trị từ ngày 20-8 đến 5-9-2011) được cấp cho ông. Đặt chân đến đất nước Lào, người bạn Viêng Phết đón, rồi cả hai người phải băng rừng, vượt suối mới đến được đồi Củ Khoai. Giữa bạt ngàn cây cối xanh tốt, đâu có nhận được phần mộ của đồng đội mình, ông Lại phải thuê người dân địa phương phát quang mới xác định rõ vị trí.

Vỡ òa niềm vui, khi tận mắt chứng kiến những phần mộ của đồng đội mình vẫn còn đó, ông lại trở về Việt Nam báo cáo và làm các thủ tục cần thiết để sớm đưa đồng đội trở về. Phần vì khoảng cách địa lý xa xôi, phần vì công tác quản lý quân sự của đất nước bạn, ông Lại phải thêm nhiều lần trở đi, trở lại. Công Hàm (lần II, có giá trị từ ngày 10-11 đến 25-11- 2011) được cấp, ông đã báo cáo và làm giấy cam đoan với Ban Chỉ huy Quân sự tỉnh Hủa Phăn (Lào) và tỉnh Thanh Hóa về việc đã tìm thấy mộ các liệt sỹ. Được sự đồng ý của Đại sứ quán Lào, ông lại được cấp Công Hàm (lần III, có giá trị từ 6-12 đến 28-12-2011), lúc này, tỉnh Thanh Hóa cử Trung tá Nguyễn Bật Phong làm đội trưởng, 1 bác sỹ quân đội, 15 sỹ quan và trang bị 3 xe ô tô, các dụng cụ điện đài, máy dò mìn phục vụ đoàn công tác sang Lào để khai quật.

Sau nhiều ngày khai quật, tìm kiếm theo đúng nhật ký ghi chép và trí nhớ của ông, 37 bộ hài cốt của đồng đội đã được tìm thấy. Các hồ sơ, thủ tục nhanh chóng được hoàn thiện, đến ngày cuối tháng 4, đầu tháng 5-2012, hài cốt các liệt sỹ được đưa về với gia đình, an táng tại địa phương.

Kết thúc hành trình tìm kiếm, đưa hài cốt đồng đội về với gia đình, về với đất mẹ, ông Lại trở về cùng vợ và các con phát triển kinh tế gia đình và tham gia các hoạt động xã hội ở địa phương. Với ông, hạnh phúc lớn nhất vẫn là hằng ngày dõi theo hành trình trở về đoàn tụ cùng gia đình của những người đồng đội hy sinh. Nhưng trong ánh mắt người cựu chiến binh ấy, chúng tôi thấy vẫn còn những nỗi niềm băn khoăn. Ông nói: “Theo nhật ký ghi chép và hành trình thực tế, hiện vẫn còn 8 phần mộ các liệt sỹ chôn cất tại đồi Cây Dẻ. Nhưng vì phong tục tập quán của người dân địa phương, chưa thể đưa về. Để khi nào bên đó (Lào) đồng ý, tôi sẽ tiếp tục sang để đưa hài cốt các liệt sĩ trở về với đất mẹ”.