Người Kinh Bắc với tao đàn Nhị thập Bát tú

Người sáng lập và đứng đầu Hội Tao đàn
Người sáng lập và đứng đầu Hội Tao đàn là vua Lê Thánh Tông. Ông là vị hoàng đế thứ 5 của nhà Lê. Thừa kế ngai vàng lúc vương triều đang lâm vào tình thế sụp đổ do nội loạn của Lê Nghi Dân ^[1]. Với 37 năm trị quốc, thù trong giặc ngoài được dẹp yên, nhà vua đã từng bước tiến hành nhiều cải cách về chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, giáo dục, đưa đất nước phát triển về nhiều mặt, bảo vệ biên cương, mở mang bờ cõi. Ông cũng là người chỉ đạo các Sử thần làm bộ Đại Việt Sử ký và ban hành Luật Hồng Đức-một di sản văn hóa pháp lý đặc sắc của Việt Nam. ^[2].
Với lĩnh vực văn chương, ông là một nhà sáng tác và phê bình văn học - nghệ thuật đại tài, một nhà văn hóa kiệt xuất. Ước tính ông có hàng ngàn sáng tác bằng chữ Hán và chữ Nôm. Với tình yêu thi ca tha thiết và muốn phát triển nền văn học nghệ thuật nước nhà, ông đã có những bước đi mang một phong cách mới. Năm 1495, Lê Thánh Tông thành lập Hội Tao đàn do chính ông làm Chủ soái với 28 thành viên là những người ưu tú nhất trong hàng ngũ những người ưu tú thời bấy giờ - những người được coi như “những vì tinh tú”. Cũng chính vì vậy, Hội Tao đàn còn được gọi là “Tao đàn nhị thập bát tú”.

Người Kinh Bắc trong “Nhị thập bát tú”

Sự ra đời của Hội Tao đàn với những người được coi là tinh hoa của triều đình đã đánh một dấu son, một điểm nhấn văn hóa và có ảnh hưởng lâu dài trong lĩnh vực văn chương của đất nước. Trong danh sách 28 thành viên của Hội, một đặc điểm rất dễ nhận, đó là có tới 10 thành viên là người Kinh Bắc.
Là Chủ soái của Hội, vua Lê Thánh Tông-10 ngôi tinh tú ở vùng Kinh Bắc, không chỉ vì đây là nơi “giang sơn tụ khí”, nổi tiếng khoa bảng, nhiều người học giỏi, văn hay, đức độ, mà còn bởi sự ưu tú và đồng điệu của mỗi người với nhà vua.
Thân Nhân Trung, người làm quan dưới cả hai đời vua là Lê Thánh Tông và Lê Hiến Tông, từng giữ các chức Đông các Đại học sĩ kiêm Tế tửu Quốc tử giám, kiêm Thượng thư bộ Lễ, trưởng Hàn lâm viện sự, Thượng thư bộ Lại, Nhập nội phụ chính. Vua Lê Thánh Tông đánh giá tài năng của Thân Nhân Trung rất cao nên ông được cử làm độc quyển cho các khoa thi Đình thuộc niên hiệu Hồng Đức từ thứ 6 đến thứ 27. Ông cũng là người có câu khái quát nổi tiếng “Hiền tài là nguyên khí quốc gia”. Ông được Chủ soái giao làm Tao đàn Phó nguyên súy.
Nguyễn Quang Bật, người Thuận Thành, là người có ý chí “nhân định thắng thiên”, không tin vào số mệnh mà tin vào tài năng và đức độ con người. Ra sức học nên ông đã đoạt được ngôi vị đầu bảng- Trạng nguyên. Làm quan đến Hàn lâm Hiệu lý. Sau này, vì trái ý Lê Uy Mục-một ông vua bạo ngược- nên bị giáng xuống làm Thừa Tuyên sứ Quảng Nam và bị Lê Uy Mục sai người bí mật dìm chết ở sông Phúc Giang. Đến thời vua Tương Dực, biết ông chết oan nên đã truy phong tước Bá, và tặng bức thêu 3 chữ “Trung Trạng nguyên”. Vua còn cho dân địa phương lập miếu thờ làm thành hoàng.
Đàm Thận Huy, người đã làm quan liên tục qua 6 đời vua là Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông, Lê Túc Tông, Lê Uy Mục, Lê Tương Dực, Lê Chiêu Tông. Không chỉ giỏi về thơ văn, ông còn là người trọng tiết nghĩa. Những năm cuối đời, ông đã cùng nhiều quan lại phản đối Mạc Đăng Dung giết vua Lê Chiêu Tông và ép Lê Cung Hoàng để cướp ngôi nhà Lê. Việc không thành, để giữ lòng trung, ông đã tuẫn tiết. Trước khi mất, gửi thư cho gia đình, Đàm Thận Huy đã viết cho các con, người ta sinh ra trong khoảng trời đất, lấy trung, hiếu làm vinh, chăm lo đến tước trời thì tước người sẽ đến. Các con nên theo lời dạy của thánh hiền, phải biết thế nào là trung, thế nào là hiếu. Sau khi ta chết, hãy thận trọng, chớ có theo Ngụy triều, nhận chức tước của Ngụy triều, được thế thì ý nguyện của ta cũng thoả vậy. Phu nhân của ông là Nghiêm Thị Hiệu và hai người con gái út của ông cũng tuẫn tiết ở vùng Yên Thế Thượng, Bắc Giang.
Trong số những thành viên còn lại của Hội Tao đàn còn có các cặp anh em ruột cùng được vua chọn lựa. Đó là cặp đôi anh em nhà họ Ngô quê ở Từ Sơn, Bắc Ninh là Ngô Luân và Ngô Thầm; anh em nhà họ Nguyễn quê ở Quế Võ, Bắc Ninh là Nguyễn Nhân Bị và Nguyễn Nhân Phùng (còn có tên là Nguyễn Nhân Bồng, Nguyễn Xung Xác, có sách ghi là Nguyễn Sung Xác).
Việc các cặp anh em ruột đều được vua chọn vào Hội Tao đàn còn cho thấy một nét rất riêng của đất Kinh Bắc, đó là vùng đất học, vùng đất của những hiền tài.. Không chỉ là nơi có nhiều nhà khoa bảng mà còn có nhiều dòng họ, nhiều gia đình khoa bảng. Ví như dòng họ Nguyễn (họ của Nguyễn Nhân Bị) ở Kim Đôi, Kim Chân, Quế Võ là dòng họ duy nhất tại Việt Nam có tới 13 đời liên tiếp đỗ đại khoa, trong đó có 9 anh em, chú cháu cùng làm quan đại thần một triều. Ca ngợi tài năng của con cháu họ Nguyễn làng Kim Đôi, vua Lê Thánh Tông đã ban 8 chữ vàng: “Kim Đôi gia thế chu tử mãn triều” (Dòng họ Kim Đôi có người làm quan đầy triều). Như làng Tam Sơn, Từ Sơn-quê hương của hai anh em Ngô Luân và Ngô Thầm cũng vậy, không chỉ có nhiều người đỗ đại khoa mà còn là nơi có đủ tam khoa: trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa. Thật đúng với câu ca: “Tam Sơn có  đất ba gò, của trời vô tận một kho nhân tài”.
Dưới thời vua Lê Thánh Tông (1460-1497) đã đào tạo được hơn 500 tiến sĩ, trạng nguyên. Để có Hội Tao đàn, nhà vua chỉ chọn có “nhị thập bát tú”  và trong “nhị thập bát tú” ấy có tới “nhất thập tinh tú” đến từ bầu trời Kinh Bắc. Chỉ trong việc chọn lựa này đã đủ cho thấy nhà vua rất coi trọng đất và người Kinh Bắc.
Hội “Tao đàn nhị thập bát tú” như một trong những vầng hào quang đặc biệt trong dòng chảy lịch sử-văn hóa dân tộc. Không chỉ ở vẻ đẹp tao nhã của văn chương, Hội Tao đàn còn là hình ảnh đặc trưng của một thời đất nước thái bình, vua sáng-tôi hiền. Những Tiến sĩ, Trạng nguyên của quê hương Kinh Bắc đã góp phần tỏa sáng trong bầu trời của những vì tinh tú ấy.

Nguồn tham khảo:

- 1. Đại Việt sử kí toàn thư, trọn bộ, HN, Nxb Thời đại, 2011, tr.611
- 2, 3. Bộ luật Hồng Đức, Di sản văn hóa pháp lý đặc sắc của Việt Nam, NXB Tư pháp, 2010, tr.143-144
- 4. Đại Việt sử kí toàn thư, trọn bộ, Hn, Nxb Thời đại, 2011, tr.720