Người Lập Ái quê tôi

Thôn Lập Ái, xã Song Giang, huyện Gia Bình (trước thế kỉ thứ VI là trang Lập Ái, tổng Tiêu Xá, huyện Gia Định, phủ Thuận An) thuộc vùng hữu ngạn sông Đuống-dòng chảy lớn nối liền trung tâm đất nước với Lục Đầu Giang để mở ra vùng biển Đông Bắc. Đây chính là vùng bao quanh đỉnh Thiên Thai-cụm núi còn sót lại nổi lên giữa vùng ô trũng Gia Lương cũ. Nhìn đại thể, Lập Ái nằm ở khu vực gặp gỡ, giao thoa của các mạch địa lí (mạch núi rừng Đông Bắc chạy xuống, mạch nối ngang hai khu vực đồng bằng châu thổ sông Hồng và sông Thái Bình). Những cư dân Việt cổ từ miền cao núi rừng và miền biển đã hội tụ về đây khai phá rừng rậm, đầm lầy, lập nên những xóm làng đầu tiên quanh đỉnh Thiên Thai, trong đó có làng Lập Ái.

Lập Ái từ xưa phong cảnh thật hữu tình, phía trước làng là sông Thiên Đức, phù sa màu mỡ tấp nập trên bến dưới thuyền với các bến như: Bến sông, bến Tháp, bến Đình, bến Vực, bến Dâu. Vào khoảng thời kì Tây Đông Hán, làng Lập Ái có một người con gái họ Đặng tên Tuyên Nương, thuộc dòng dõi quyền quý, trâm anh. Bà không lấy chồng và rất mộ đạo Phật. Một hôm bà đi đến đạo Kinh Bắc, phủ Thuận An, huyện Gia Định, trang Lập Ái thì trời tối, bèn vào trong miếu trú. Đêm ấy, bà ngủ mơ thấy một vị thần đến báo mộng xin đầu thai làm con. Tỉnh dậy bà ứng mộng có thai nên xin vào nương náu trong chùa Lập Ái để tránh sự chê cười của mọi người. Đủ ngày đủ tháng, nhằm ngày 17 tháng Giêng năm Nhâm Thìn bà hạ sinh một cậu con trai mặt mũi khôi ngô, dung mạo tuấn tú khác thường, bà biết là người thần giáng sinh xuống trần và đặt tên con là Tuy.
Cậu bé Tuy lên 3 tuổi đã biết lễ nghĩa, biết kính trên, học đâu hiểu đấy, nghe đâu biết đấy; 7 tuổi đã nhập học, 13 tuổi thông làu kinh sử, lại biết võ nghệ. Học trò lúc bấy giờ ai cũng thán phục đến khen là một thánh trẻ. Năm 18 tuổi, mẫu thân của Tuy Ông không bệnh mà mất, ông nhờ tìm nơi đất tốt làm lễ an táng mẹ, thờ cúng ở trong chùa theo đúng nghi tiết. Vì là người văn hay chữ tốt, văn võ song toàn nên nhân dân Lập Ái đã mời ông làm thầy dạy học, học trò theo học ông rất đông.

Cổng đền Lập Ái (xã Song Giang, Gia Bình).  Ảnh N.Hoa

Sau nước ta có giặc nhà Lương sang xâm lược, Tuy Ông bèn hô hào những người có lòng yêu nước ở trong vùng, mộ được hơn 3.000 quân sỹ, ở trang Lập Ái cũng có hơn trăm người theo ông, rồi tổ chức khao quân, tế cáo trời đất, bách thần sông núi, dẫn đại quân theo vua Lý Nam Đế đánh giặc, lập được nhiều chiến công oanh liệt, được nhà vua ban thưởng thực ấp ở Gia Định.
Trong một lần Tuy Ông cùng vua cầm quân đánh giặc, chiến tuyến bị tan vỡ phải rút lui về động Khuất Nguyên để bảo toàn lực lượng, ở đây vua mắc bệnh băng hà. Tuy Ông bèn ngửa mặt lên trời: Bầy tôi thờ vua dẫu có sống chết chỉ có một lần. Đến đây công việc không thành biết ta chỉ có trời thôi, bèn đến chỗ Động, tức thì hóa vào ngày 15 tháng 8 năm Đinh Tỵ mới 26 tuổi (năm 538 sau công nguyên).
Nhân dân nghe tin cảm kính thương xót. Triều đình thấy ông là một bầy tôi trung liệt đã về tận nơi tế lễ, cho tu sửa, dựng miếu, tạc tượng thờ tại quê hương Lập Ái. Các đời vua sau đều gia phong mỹ tự, chuẩn cho làng Lập Ái phụng thờ lâu dài.
Đền Lập Ái được nhân dân địa phương xây dựng từ lâu đời để tôn thờ Thành Hoàng làng là Đức thánh Tuy Ông và lão mẫu Tuyên Bà (mẫu thân của Tuy Ông). Đền thờ xây dựng bằng gỗ lim, trên các bộ phận của kiến trúc như đầu dư, vì nóc, mảng cốn, bẩy hiên được trang trí chạm khắc rất tinh xảo các đề tài tứ linh, tứ quý cổ kính. Trong đền còn bảo lưu được nhiều tài liệu, hiện vật có giá trị như hệ thống bia đá, hoành phi, câu đối, tượng thờ, đặc biệt là các đạo sắc phong và bản thần tích cho biết về lai lịch công trạng của người được thờ ở đình là đức Thánh Tuy Ông.

Đình làng Lập Ái, xã Song Giang (ảnh: N.Hoa)

Bên trong hậu cung, gian giữa đặt tượng Thành hoàng và Thánh mẫu của ngài ngồi trên ngai, phía trước là hương án gỗ sơn son thếp vàng, trên bày đặt các đồ thờ tự như mâm bồng, đỉnh đồng, đèn đồng, lọ hoa, đài nước… phía trên treo bức hoành phi “Tế thế an dân”, hai bên cột treo đôi câu đối nội dung ca ngợi công lao của đức Thánh. Ngoài ra còn nhiều đồ thờ quý cổ như câu đối hoành phi, bình hương và thanh kiểm của ngài đánh đuổi giặc.
Phía ngoài đền là bàn thờ Bác Hồ. Tiếp theo là sân đền rộng 1000m2 đặt một ly hương và hai cây đèn to để nhân dân và quý khách thắp hương hành lễ bái vọng. Cổng đền xây rộng, cao hình tam môn có viết câu đối, trên cổng đền có bốn chữ “vạn cổ an phong”. Xung quanh đền không xây tường bao, bên phải đền là nhà bia tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ và nhà văn hóa của thôn, bên trái đền là trụ sở làm việc của thôn Lập Ái. Hàng năm, vào các ngày 16, 17 và 18 tháng Giêng, dân làng mở hội đền và tổ chức tế lễ nghiêm trang, tưởng nhớ công ơn đức Thánh Tuy Ông. Với giá trị tiêu biểu, đặc sắc về di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, năm 1994, đền Lập Ái được Bộ Văn hóa Thông tin xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.
Trải dài lịch sử dụng nước và giữ nước của dân tộc, mảnh đất và con người Lập Ái có nhiều đóng góp công sức, trí tuệ trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Phát huy truyền thống văn hóa quê hương, các thế hệ con em nhân dân thôn Lập Ái luôn phấn đấu học tập. Hiện nay, Lập Ái là thôn có số người đỗ Đại học, Thạc sĩ, Tiến sĩ cao nhất xã. Đời sống vật chất, tinh thần của người dân trong thôn ngày càng phồn thịnh, văn minh. Nhiều năm liền, Lập Ái đạt danh hiệu Làng Văn hóa cấp huyện và cấp tỉnh.