Người mở đường dòng tranh ghép gỗ

Sinh ra ở làng có truyền thống nghề mộc hàng trăm năm tuổi tại khu Khúc Toại, phường Khúc Xuyên (thành phố Bắc Ninh), nghệ nhân Nguyễn Văn Viện luôn đau đáu tìm kiếm những sản phẩm, hướng đi mới để gìn giữ và phát triển nghề mộc của quê hương. Ông trở thành người tiên phong sáng tạo ra dòng tranh ghép gỗ và có những thành công nhất định với dòng sản phẩm độc đáo này.

Đến thăm cơ sở sản xuất tranh ghép gỗ của gia đình nghệ nhân Nguyễn Văn Viện, chúng tôi có dịp được nghe ông giới thiệu về sản phẩm của mình với vài vị khách phương xa rất kỹ lưỡng bằng cả tình yêu và sự tự hào. Kết thúc cuộc giao dịch với khách hàng, ông mới có thời gian kể cho chúng tôi nghe về duyên nợ với dòng tranh ghép gỗ: “Là người con của làng nghề nên bản thân tôi được thừa hưởng kinh nghiệm cũng như kĩ năng cơ bản từ cha ông để lại. Năm 1976, tôi theo học trường Cao đẳng Mỹ Thuật tại Hà Nội, được thời gian chừng nửa năm, do điều kiện gia đình không cho phép nên tôi đành ngậm ngùi chia tay với giảng đường. Trở về quê nhà, mang theo nhiều nuối tiếc và trăn trở khi chưa biết lập nghiệp từ đâu? Liệu có nên tiếp tục theo nghề mộc với những sản phẩm vốn có? Giữa lúc băn khoăn tìm hướng đi mới, tôi nhận thấy khu vực nơi mình sống có nhiều loại gốc cây, rễ cây màu sắc rất sinh động, lại có nhiều vân và mùi thơm mà loại gỗ từ thân cây khó thấy. Với chút kiến thức về hội họa từng được học dang dở tôi nảy ra ý tưởng cắt gọt, mài dũa những mảnh gỗ vô tri rồi ghép lại thành một bức tranh. Bắt tay vào làm từ những bức tranh phong cảnh đơn giản, tôi nhận được nhiều lời khen từ các bậc cao niên và bạn bè, sau đó có thêm động lực mày mò, sáng tạo ra nhiều bức tranh độc đáo hơn”.
Tận mắt chứng kiến nghệ nhân Nguyễn Văn Viện làm một sản phẩm tranh ghép gỗ mới thấy sự công phu của nghề. Theo ông, có hai loại là tranh ghép gỗ chìm và tranh ghép gỗ nổi. Ghép gỗ chìm là các miếng gỗ được ghép liền với nhau, và được bào sao cho thật phẳng, nhẵn thín và nhìn có chiều sâu như tranh khảm trai, tranh rắc cát, chất liệu hoàn toàn là gỗ. Còn tranh ghép nổi là các miếng gỗ có độ dày được ghép với nhau và dán nổi lên trên nền gỗ công nghiệp tạo ra hình dáng và ý đồ của bức tranh. Thời gian hoàn thành một bức tranh trung bình khoảng 15 ngày từ công đoạn vẽ phác hoạ, chế biến gốc rễ (phải chọn những loại gỗ quý như đinh, lim, táu, sến..), phơi chế, đưa vào cắt mẫu, chọn mẫu gỗ để ghép tranh, trà nạo, đánh bóng, phun sơn…. Mỗi thành phẩm được tạo nên từ hàng trăm miếng ghép lớn nhỏ. Muốn có những bức tranh chất lượng, mang tính nghệ thuật cao, người làm tranh phải có vốn văn hóa nhất định, có khiếu thẩm mỹ tạo nên bố cục phù hợp với chủ đề, kỹ thuật ghép phải tỉ mỉ, cẩn thận.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Viện nhiệt tình hướng dẫn và truyền nghề cho các bạn trẻ muốn học làm tranh ghép gỗ

Hơn 40 năm gắn bó với nghề, nghệ nhân Nguyễn Văn Viện đã cho ra đời hàng nghìn bức tranh với nội dung phong phú: hát Quan họ, tranh Ðông Hồ, tranh dân gian, cảnh thiên nhiên, tranh hội làng, phong cảnh quê hương... Năm 1986, những bức tranh ghép gỗ của ông có dịp theo chủ nhân tham dự Triển lãm thành tựu kinh tế kỹ thuật toàn quốc tổ chức tại Trung tâm triển lãm Giảng Võ, Hà Nội và đạt 3 Huy chương Vàng. Đến năm 1987, tại triển lãm Vân Hồ, Hà Nội ông được 2 Huy chương Vàng và 1 Huy chương Bạc cho các sản phẩm của mình. Những tác phẩm xuất sắc tại các triển lãm lớn nhỏ toàn quốc đã  giúp ông có được danh hiệu “Nghệ nhân có đôi bàn tay vàng”. Sau này, nghệ nhân Nguyễn Văn Viện còn nhận được nhiều danh hiệu như: “Doanh nhân tiêu biểu nghề truyền thống” năm 2015, giải thưởng “Trí thức Việt Nam tiêu biểu” năm 2016, cúp tôn vinh “Thương hiệu phát triển bền vững”…
Tranh ghép gỗ của nghệ nhân Nguyễn Văn Viện có những nét đặc trưng riêng, màu sắc đa dạng, vừa sang trọng vừa bền đẹp, phù hợp với mọi không gian nên được nhiều khách hàng từ các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và nhiều tỉnh thành trong nước… tìm mua. Năm 1995, ông thành lập doanh nghiệp gỗ mỹ nghệ Sơn Ðông với 2 cơ sở trên địa bàn thành phố Bắc Ninh. Tại đây, ông nhận đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho hàng chục lao động thường xuyên, thu nhập 7 đến 15 triệu đồng/người/tháng. Đặc biệt, nhiều thanh thiếu niên nghèo, khuyết tật đến xin học nghề cũng được ông nhiệt tình truyền lại kỹ năng và kinh nghiệm. Nhờ đó, không ít học trò mở cơ sở có khả năng sản xuất riêng. “Là người sáng tạo dòng tranh ghép gỗ, tôi chẳng mong muốn gì hơn khi đứa con tinh thần được nhiều người yêu thích. Thế hệ sau tiếp tục nối nghề, không ngừng phát triển để cho ra những sản phẩm chất lượng, tinh xảo…”. Nghệ nhân Nguyễn Văn Viện tâm niệm.