Người truyền lửa phong trào khuyến học

Nặng lòng với khuyến học, bà giáo Lê Thị Ký nhiều lần vinh dự được báo cáo điển hình ở T.Ư. Những bài phát biểu tâm huyết của bà luôn khiến người nghe cảm mến và xúc động, trong đó có GS-TS Nguyễn Thị Doan, nguyên Phó Chủ tịch nước, hiện là Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam.

Tháng 12-2020, tại Đại hội biểu dương các mô hình học tập tiêu biểu toàn quốc, lúc giải lao, GS-TS Nguyễn Thị Doan tìm đoàn Bắc Ninh hỏi thăm và trò chuyện với bà Lê Thị Ký khi ấy đại diện cho thôn Phú Mẫn báo cáo về mô hình cộng đồng học tập tiêu biểu của Bắc Ninh.

Bà Lê Thị Ký tại thư viện thôn Phú Mẫn, thị trấn Chờ, huyện Yên Phong (ảnh chụp tháng 3-2021).

Người giáo viên vận động 30 học sinh bỏ học trở lại lớp
Nhớ lần ngồi với nhà giáo Nghiêm Đình Thường, Phó Chủ tịch Hội Khuyến học Yên Phong, tôi thấy ông cứ nắc nỏm khi gợi lại hình ảnh một nàng dâu đảm của làng Chờ cả. Đó là cô giáo Lê Thị Ký, Trường THCS Long Châu, huyện Yên Phong.
Cô Ký sinh năm 1952, quê xã Tân Mỹ, huyện Yên Dũng, Bắc Giang. Thời Hà Bắc, Lê Thị Ký học trường sư phạm tỉnh và thực tập tại trường cấp 2 Yên Trung, Yên Phong. Ngày ấy, điều kiện sinh hoạt cực kỳ khó khăn, run rủi thế nào, thời gian thực tập, Ký được trường bố trí trọ tại nhà anh Đặng Công Bình ở Phú Mẫn, Bình khi ấy cũng học sư phạm Hà Bắc. Vốn quen biết từ trước, nay có cơ hội hiểu nhau hơn, thế là họ nên duyên chồng vợ.
Trong đời dạy học, cô Ký gắn bó với nhiều ngôi trường, nhưng lâu nhất là trường THCS Long Châu, từ 1980 đến khi nghỉ hưu, năm 2007. Thời bao cấp, đời sống giáo viên kham khổ, chồng dạy học trong quân ngũ biền biệt xa nhà. Cô Ký ngoài thời gian dạy học phải tất tả lo cho các con và gia đình nhà chồng. Từ cấy lúa, nuôi lợn, đến chạy chợ…, việc gì cũng thạo, vì từ nhỏ cô đã được theo chân các bà, các mẹ Tân Mỹ nửa đêm nhảy tàu về Hà Nội bán rau, bán xong lại mua hàng hóa về quê bán lại cho người dân.
Với cô Ký, dường như nếp chịu thương, chịu khó ấy đã ăn sâu vào máu thịt để khi về làm dâu làng Chờ, cô đảm đang, biết làm kinh tế lại vẫn là một nhà giáo mẫu mực được đồng nghiệp và học sinh nhiều thế hệ tin yêu, quý trọng.
Long Châu mấy chục năm cô Ký dạy học là xã nghèo, học sinh bỏ học nhiều, có năm khối 9 không đủ 1 lớp. Vấn đề này nổi cộm hơn vào thời điểm đầu những năm 2000, khi tỉnh thực hiện mục tiêu phổ cập giáo dục trung học cơ sở. Ngẫm đến tương lai thất học của các em, cô Ký trong khi vẫn dạy 20 tiết/tuần, đã mạnh dạn nhận vận động học sinh bỏ học ra lớp. Cô kỳ công lập danh sách học sinh bỏ học ở từng xóm, thôn rồi tranh thủ hết giờ làm vào từng gia đình gặp gỡ, thuyết phục, vận động các em ra lớp. Nhiều em lông bông tối sẩm mới về, cô Ký vẫn kiên trì chờ đợi thuyết phục.
Thông thường học sinh đã nghỉ học đều không muốn trở lại trường vì nhiều lý do, có trường hợp cô đến tới… 10 lần, gia đình ngại quá đã cam kết thuyết phục hộ cô. Vì là công việc ngoài giờ, nhiều hôm muộn, gặp trời mưa rét không về được Phú Mẫn, cô Ký phải ngủ lại trường. Tấm lòng của cô Ký đã chạm đến trái tim đám học sinh nghèo, có bận cô còn bán cả lợn của nhà đóng học phí cho mấy học sinh gia cảnh quá  nghèo… Vẫn biết, để Long Châu hoàn thành phổ cập giáo dục trung học cơ sở đòi hỏi công sức của nhiều người, nhưng một mình cô Ký mà vận động được 30 học sinh bỏ học trở lại lớp thì thật đáng trân trọng.
Những việc làm của cô Lê Thị Ký góp phần lan toả những điều tốt đẹp đến đông đảo các thế hệ học sinh Long Châu. Cô nghỉ hưu từ năm 2007 nhưng vào dịp 20-11 hàng năm, nhà cô vẫn ngập hoa tươi của đám học trò nghèo năm xưa nay đã thành đạt.
Phú Mẫn là đất học nổi tiếng lại rất giỏi chọn người. Năm 2007, khi cô Ký nghỉ hưu, thôn đã mời cô làm chi hội phó khuyến học Phú Mẫn. Ở địa hạt khuyến học tưởng lạ mà rất quen, cô Ký đã góp phần truyền lửa, truyền cảm hứng để Phú Mẫn luôn là điểm sáng trong phong trào thi đua khuyến học, khuyến tài và xây dựng xã hội học tập.
Cháy lên ngọn lửa hiếu học
Nghỉ hưu, làm hội phó khuyến học thôn, người Phú Mẫn vẫn thân gần gọi cô Lê Thị Ký là bà Ký khuyến học. Chi hội khuyến học vốn hoạt động tốt, nay thêm lòng nhiệt tình say mê của bà Ký, mọi việc càng thêm trôi chảy. Ở Phú Mẫn, phong trào “Tiếng trống khuyến học ban đêm” ngày càng lan tỏa mạnh mẽ. Dạo mới làm khuyến học, nhiều tối, dân Phú Mẫn vẫn thấy bà Ký tất tả cùng mấy hội viên cắp nách cuốn sổ bút đến nhiều gia đình nhắc nhở các em ngồi vào ngòi bàn học. Mỗi bận như thế, chi hội có dịp phát hiện những gương sáng để biểu dương; vừa tìm được những hoàn cảnh khó khăn để động viên giúp đỡ.
Ở chi hội khuyến học, bà Ký được ví như “con dao pha” trong mọi hoạt động, nhất là việc kêu gọi những tấm lòng hảo tâm ủng hộ xây dựng quỹ khuyến học để tuyên dương những học sinh tiêu biểu xuất sắc, học sinh vượt khó vươn lên trong học tập… Ngày nay, nhắc đến Phú Mẫn là nhắc đến một “làng Đại học”, thậm chí làng “làng trên Đại học” đất Kinh Bắc với hơn 130 Giáo sư, Phó Giáo sư, Tiến sỹ, Thạc sỹ; hàng năm, thôn có từ 40 đến 50 học sinh vào Đại học công lập và rất nhiều em đạt giải tỉnh, Quốc gia. Phú Mẫn cũng là điển hình tiêu biểu trong phong trào thi đua khuyến học, khuyến tài mà bà Ký được xem là người vừa “giữ lửa” vừa góp phần để ngọn lửa hiếu học ngày càng tỏa sáng lung linh.
Năm 2014, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời trong gia đình, dòng họ và cộng đồng xã hội đến năm 2020”. Theo sáng kiến của chi hội khuyến học và những người có trách nhiệm, thôn Phú Mẫn quyết định thành lập thư viện trực thuộc chi hội khuyến học vào năm 2016. Thư viện thành lập đúng thời điểm văn hóa đọc và vấn đề đọc sách của người Việt đang trỗi dậy mạnh mẽ nên dễ nhận được sự đồng thuận cao của cộng đồng. Bà Lê Thị Ký khi ấy là hội trưởng khuyến học thôn kiêm chủ nhiệm thư viện.
Từ khi thành lập thư viện, khát vọng của bà Ký và những người tâm huyết là xây dựng nơi đây thành một không gian văn hóa đọc, một cộng đồng học tập tiêu biểu và điều này đang trở thành hiện thực.
Cảm mến và ấn tượng khi nghe bà Ký báo cáo điển hình toàn quốc về mô hình cộng đồng học tập tiêu biểu thôn Phú Mẫn, năm 2019, TS Vũ Dương Thúy Ngà, Vụ trưởng Vụ Thư viện (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tìm về Phú Mẫn để mục sở thị mô hình độc đáo này. Nữ chuyên gia thư viện của Bộ rất bất ngờ trước cơ ngơi khang trang của thư viện Phú Mẫn với hơn 2 vạn đầu sách các thể loại, đủ bộ phận phục vụ chuyên nghiệp và điều quan trọng là bạn đọc các lứa tuổi đến đây đều hào hứng với không gian văn hóa đọc, cũng là không gian giao lưu văn hóa tại thư viện Phú Mẫn, mở cửa 3 buổi/tuần vào chiều thứ 3, thứ 5 và chủ nhật. Điều đặc biệt là cơ sở vật chất, sách báo tại thư viện đều là xã hội hóa và những người phục vụ tại đây gần như chấp nhận “ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng”, tất cả vì cộng đồng. Sau khi tìm hiểu kỹ thư viện, TS Vũ Dương Thúy Ngà phát biểu chân thành:
“Quá tuyệt vời, nhưng thiếu người như chị (bà Ký) thì khó đấy!”
Tháng 12-2020, tại Đại hội biểu dương các mô hình học tập tiêu biểu toàn quốc, Phú Mẫn vinh dự là cộng đồng học tập duy nhất của tỉnh Bắc Ninh được báo công tại Đại hội, đại diện là bà Lê Thị Ký.