Nhà có trẻ lên ba

Gieo một hạt giống, ươm một mầm cây, phải biết cách để cây phát triển bình thường, không bị còi cọc hay sâu bệnh, chờ ngày đơm hoa kết quả.

Nuôi dưỡng, giáo dục một đứa trẻ còn khó hơn nhiều. Thỏ thẻ như trẻ lên ba. Trẻ lên ba cả nhà học nói. Dạy con từ thủa còn thơ. Bé không vin, cả gẫy cành. Nhưng dạy thế nào? Áp đặt chủ quan hoặc gia trưởng tất không thành công. Người lớn nói tục, chửi bậy, bảo con cháu lễ phép thế nào được. Giỏ nhà ai, quai nhà ấy. Trồng cây chua ăn quả chua. Trồng cây ngọt ăn quả ngọt. Ông bà, cha mẹ, anh chị phải làm gương, là hình mẫu, thần tượng đẹp để con trẻ noi theo. Học ăn học nói, học gói học mở.

Sách Cổ học tinh hoa chép chuyện vợ Tăng Tử đi chợ. Con khóc, đòi theo. Mẹ bảo ở nhà, rồi mẹ về, mẹ làm thịt con lợn cho con ăn. Lúc vợ về, Tăng Tử đi bắt lợn làm thịt. Vợ bảo tôi nói đùa đấy mà. Tăng Tử nghiêm giọng: Nói đùa là thế nào? Đừng khinh trẻ thơ không biết gì. Nó thường hay bắt chước. Mình nói dối nó, chẳng là mình dạy nó nói dối ư?

Cả nhà luộm thuộm, tùy tiện, sao bảo được trẻ ngăn nắp. Giàu đâu những kẻ ngủ trưa, có đâu những kẻ say sưa rượu chè. Người xưa bảo thế. Khinh người nghèo, nịnh hót, quỵ lụy người có của, có quyền chức, thói hư tật xấu dễ in vào óc trong trắng của bé. Mưa dầm hóa lụt. Bây giờ nhiều nhà có đến tam đại dính vào ma túy. Có làng mấy chục lầu son gác tía bỏ hoang. Người lớn bị pháp luật trừng phạt. Trẻ con lang thang, dặt dẹo. Tang thương lắm.

Cũng sách Cổ học tinh hoa kể chuyện bà mẹ Mạnh Tử ba lần chuyển chỗ ở, chọn cho con môi sinh lành mạnh, sợ gần mực thì đen, mong con sau này thành người tử tế. Thuở nhỏ, một lần mẹ ốm, Trần Đăng Khoa viết: Cả đời đi gió đi sương/ Bây giờ mẹ lại lần giường tập đi/Mẹ vui con có quản gì/Ngâm thơ/kể chuyện rồi thì múa ca/Rồi con diễn kịch giữa nhà/Một mình con đóng cả ba vai chèo. Cảm ơn bà mẹ nông dân làng Điền Trì, đã sinh cho nền văn học đương đại một hồn thơ trong trẻo,  một nhân tài mà hiếu thảo. Con người mang hạnh phúc, cũng có khi mang tai họa cho gia đình, dòng họ, làng xóm.

Trẻ sơ sinh thì phải nâng như nâng trứng, hứng như hứng hoa. Khi một thiên thần đang ngon giấc, Cây ngoài vườn nghiêng bóng/ Nắng ngập ngừng trước hiên (thơ NVC.) Để cháu vui khi bố mẹ cháu đi làm ăn vắng nhà, bà hay kể chuyện cổ tích và hát ru. Niềm vui như thuốc bổ/ Làm ông quên tuổi già (thơ NVC.) Ông bò trên giường giả làm trâu ngựa cho cháu cưỡi nhong nhong. Cả ông và cháu cười như nắc nẻ. Ấy nhưng đừng gây cho cháu nghĩ mình là nhân vật trung tâm, vòi vĩnh. Muốn gì được nấy. Con nhà lính tính nhà quan, không thỏa mãn là giẫy lên đành đạch, ăn vạ. Cũng đừng đặt quá nhiều kỳ vọng vào con trẻ. Nhân loại mấy tỷ người, có phải ai cũng trở thành thiên tài đâu! Nào doanh nhân thành đạt. Nào Moda, Bin ghết, Đặng Thái Sơn, Ngô Bảo Châu, nào tổng thống thủ tướng… Nào nhà văn giải Noben, nào hoa khôi hoa hậu. Nào ca sĩ hát một bài thù lao 50 triệu… hiếm lắm, cực hiếm. Ở một nước láng giềng, pháp luật về sinh đẻ rất nghiêm khắc. Vì thế xảy ra tình trạng, có đến sáu người xúm vào phục vụ, chiều chuộng để đứa trẻ sau này thành ông nọ bà kia, mang lại niềm kiêu hãnh cho cha mẹ, cho ông bà nội ngoại. Cháu không được hồn nhiên chơi mà học, học mà chơi nữa. Chúng bị sốc, bị trầm cảm, tâm thần hoảng loạn, có cháu tự sát. Ảo tưởng viển vông dẫn đến tai họa. Bác Hồ dạy: Trẻ em như búp trên cành, Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan. Lão thực và giản dị thế mà nhiều người không hiểu. Hoa đến kỳ mới nở. Quả đến mùa mới chín. Trăng đến rằm mới tròn. Nóng vội, ép uổng thế nào được. Quan sát tâm lý và hành động của cháu xem có bình thường không. Lựa tình, lựa cảnh mà uốn nắn, gợi mở, định hướng để cháu tự giác, không ỷ lại, chủ quan hay kiêu ngạo, tự mãn, bé người to con mắt.

Nuôi dạy một đứa trẻ, có người rất nhàn. Lại có người lúng túng, vất vả, hay nổi giận. Tôi học được ở một ông bạn, khi cháu sắp đến tuổi đi học, ông đã đón đầu. Mỗi ngày bỏ ra hai giờ tự học, ôn luyện ngoại ngữ và vi tính để đến lúc có thể giúp cháu. Ông và cháu cùng học, cùng tranh luận như đôi bạn thân. Vui lắm. Ông bà xưa quan niệm, một nhà, sáng ra có tiếng ho của người già, tiếng khóc của con trẻ. Thỉnh thoảng dây phơi ngoài sân có khố tã. Cái ấm có khi sứt vòi. Cái bát mẻ miệng. Bậu cửa có vết băm chặt. Thế mới là nhà có phúc. Trọng người hơn trọng của, nhân văn lắm. Gia đình an lạc, đất nước mới thái hòa.