Nhà thầu khoán trở thành Chủ tịch Ủy ban Hành chính tỉnh

Theo Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh, ông Ngô Thế Loan là người thứ hai giữ chức Chủ tịch Ủy ban Hành chính (UBHC) tỉnh Bắc Ninh (sau ông Bạch Di). Tư liệu về ông chỉ ghi “Đầu năm 1946, tỉnh Bắc Ninh đã thành lập hệ thống Ủy ban Kháng chiến, cùng song tồn với Ủy ban Hành chính do ông Ngô Thế Loan làm Chủ tịch” (1)

Với mong muốn tìm hiểu về thân thế và sự nghiệp của các vị lãnh đạo tỉnh qua các thời kỳ tôi đã tìm gặp đồng chí Phó Bí thư Đảng ủy phường Đáp Cầu, một số cụ cao niên và ông Trưởng ban liên lạc họ Ngô Đáp Cầu.

Theo gia phả họ Ngô Đáp Cầu, thì ông Ngô Thế Loan, sinh ngày 10-8-1898. Lúc bé, ông học chữ Hán tại thôn Khúc Toại (nay thuộc phường Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh), sau học chữ Quốc ngữ và Tiếng Pháp tại Trường Tiểu học Pháp-Việt Đáp Cầu. Dân vùng Bắc Ninh thường có câu “Trai Đáp Cầu đi thầu nuôi vợ, gái Thị Cầu đi chợ nuôi chồng”, ông cũng như những chàng trai khác, từ năm 17 tuổi, làm thầu khoán xây dựng và vận tải đường thuỷ, trong đó công trình lớn nhất là thầu đào nắn một đoạn sông Thái Bình ở Phả Lại để nước sông Cầu và sông Thương qua sông Kinh Thầy chảy thẳng ra Cửa Cấm, nhằm giảm bớt phù sa ở cửa biển Hải Phòng. Công việc được tiến hành với 3500 thợ đấu có mặt hàng ngày trên công trường.

Trong thời gian này ông được các cử tri là đại diện của những người đóng thuế thân, những thương nhân người Việt có đóng thuế môn bài và đại diện các tỉnh miền trung du, thượng du bầu là ủy viên của Viện Dân biểu Bắc Kỳ và được Viện Dân biểu Bắc kỳ cử làm Thành viên dự khuyết tại Hội đồng Kinh tế Tài chính Đông Dương. Theo Nghị định ban hành 10-4-1926 của Toàn quyền Đông Dương Alexandre Varenne thì Viện Dân biểu Bắc Kỳ là đại diện của dân bản xứ Bắc Kỳ có chức năng “góp ý kiến cho chính quyền về các vấn đề chung của dân chúng Bắc Kỳ”. Nhiệm kỳ của nghị viên là 4 năm. Nhiều nhân sĩ yêu nước như Huỳnh Thúc Kháng, Trịnh Văn Phú, Khuất Duy Tiến đã ra tranh cử và trúng cử vào các Viện Dân biểu Trung kỳ, Bắc Kỳ… để có thể công khai đề ra các yêu sách có lợi cho dân chúng.

Trong thời gian tham gia Viện Dân biểu Bắc Kỳ, ông Ngô Thế Loan có đóng góp quan trọng, đem lại lợi ích thiết thực cho nhân dân địa phương như: Cùng nghị viên Nguyễn Trọng Chí thương thuyết với Công sứ tỉnh Bắc Ninh cấp kinh phí để Sở Trị thuỷ và Sở Công chính đắp đoạn đê từ núi Hiền Lương đến núi Vân Phong dài gần 8km, giữ cho khoảng 2000 mẫu ruộng của dân các làng Đồng Sài, An Trạch và Phù Lãng thuộc tổng Phú Lương, huyện Quế Dương (nay thuộc huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh) khỏi bị ngập lụt vào cuối năm 1933 đầu năm 1934.

Trong một cuộc tranh biện tại Viện Dân biểu Bắc Kỳ ông đã yêu cầu mỗi khi tăng hay giảm quan thuế, Chính phủ nên hỏi ý kiến của Nghị viện. 

Năm 1934 do khủng hoảng kinh tế, đời sống dân chúng gặp nhiều khó khăn, ông cùng một số dân biểu làm đơn thỉnh cầu Thống sứ Bắc Kỳ giảm 10% thuế thân cho toàn xứ Bắc Kỳ. Ý kiến trên được toàn viện Dân biểu và Thống sứ Bắc Kỳ Tholance chấp thuận.

Ông thẳng thắn chất vấn chính quyền về khoản tiền thu thuế thuyền bè đi qua sông Cầu mà không thấy ghi thu vào ngân sách của tỉnh hoặc của Bắc Kỳ; Chỉ trích Sở Công chính xây dựng Nhà thương điên ở Vôi quá tốn kém trong lúc kinh tế khủng hoảng, mỗi vụ dân đóng thuế phải bán đồ đạc, cầm ruộng mà nộp, đề nghị chính quyền thể tình cảnh của dân mà chi tiêu tiết kiệm cho ngân sách…

Trước Cách mạng tháng Tám 1945 ông là một trong những người tích cực hoạt động xã hội, là Hội trưởng Hội Cứu tế Đáp Cầu, Hội Trí thể dục Đáp Cầu. Những ngày tháng Tám năm 1945, ông cùng nhân dân Đáp Cầu tham gia các cuộc mít tinh, tuần hành, biểu dương lực lượng, giành chính quyền tại thị xã Bắc Ninh, được bầu giữ chức Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Cách mạng lâm thời khu phố Đáp Cầu (sau đổi là Ủy ban Hành chính); Hội trưởng Hội Nông dân Cứu quốc tỉnh Bắc Ninh… Tháng 10 năm 1946 ông được bầu là Chủ tịch Ủy ban Hành chính tỉnh Bắc Ninh, đến tháng  10 năm 1947, sáp nhập Ủy ban Hành chính với Ủy ban Kháng chiến thành Ủy ban Hành chính-Kháng chiến do ông Lê Kha làm chủ tịch.

Trong những năm cuối đời, ông cùng bạn bè vui thú thơ ca, luôn tỏ một tinh thần lạc quan, nhàn tản. Các bài thơ của ông cùng những bài xướng hoạ của bạn bè được sưu tập thành 3 tập chính: Những năm thượng thọ, Tám chục mùa Xuân và Sinh vãn. Năm 1928 ông dich vu seo và biên soạn Gia phả họ Ngô Đáp Cầu từ chữ Hán sang chữ Quốc Ngữ, năm 1931 soạn Bia Từ đường sự ký (bằng chữ Quốc ngữ và chữ Hán) tại Nhà thờ họ Ngô Đáp Cầu.⁽²⁾

Ông Ngô Thế Loan mất ngày 29-8-1979 tại Hà Nội. Ông là một tấm gương về cuộc đời làm việc không mệt mỏi, một tinh thần hiếu học, đức khiêm nhường, thẳng thắn, nhân ái. Hoạt động xã hội năng nổ, những kiến nghị của ông với tư cách là nghị viên Bắc Kỳ là bài học thiết thực về trách nhiệm của người đại biểu nhân dân, lo cho dân, vì quyền và lợi ích chính đáng của dân.

(1)-Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh (1926-2008), Nhà xuất bản chính trị Quốc gia, 2010.

(2)-Theo Gia phả họ Ngô Đáp Cầu.