Nhà thờ dòng họ Lê Doãn

Nhà thờ dòng họ Lê Doãn thôn Đại Mão (xã Hoài Thượng, Thuận Thành) là một công trình kiến trúc cổ làm bằng gỗ lim. Công trình được dòng họ xây dựng vào thời kỳ nhà Lê thế kỷ XVIII để tôn thờ các bậc tiên tổ trong gia tộc họ Lê Doãn và các vị đại khoa đến đời thứ 10 (từ đời thứ 11 trở xuống, thờ ở các nhà thờ phân chi).

Bên trong di tích thờ các bậc tiên tổ và những nhà khoa bảng trong dòng họ Lê Doãn mà cuộc đời và sự nghiệp của họ đã được gia tộc truyền tụng, sử sách, bia đá ghi danh. Vì vậy, nhà thờ không chỉ đơn thuần là nơi thờ Tổ mà là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng văn hóa của gia tộc, là nơi tưởng niệm sâu sắc về các bậc tiên tổ, hiền tài của gia tộc. Đến nay, di tích còn lưu giữ được khá nhiều tài liệu, hiện vật quý giá về lịch sử, giúp cho việc nghiên cứu thân thế và sự nghiệp của những người trong gia tộc đã có công với đất nước trong xã hội đương thời lúc đó, các hoành phi, câu đối, tấm biển “Gia giáo ngâm” khảm trai viết bằng chữ Hán… Đặc biệt, trong khuôn viên nhà thờ còn có phần mộ dòng họ với 3 bia thờ những người con ưu tú của dòng họ.

Theo các tài liệu chữ Hán còn lưu lại tại di tích thì cụ Thủy tổ của họ Lê Doãn đến định cư lập nghiệp tại Đại Mão vào thời vua Lê Uy Mục (1505-1509), tính đến nay vào khoảng hơn 500 năm. Trải qua tám đời các cụ mới lập bia phả (vào năm Kiến Phúc 1-1883) đến đời thứ 12 lập phả hệ bằng chữ Hán, lúc này gia phả đã tục biên được 12 đời, sau đó lại được lập tiếp đến đời thứ 14. Năm 2005, dưới sự chỉ đạo của Hội đồng gia tộc, một nhóm con cháu thuộc thế hệ hiện tại lại tục biên tiếp gia phả đến hệ 19, dich vu seo gia phả sang chữ Quốc ngữ và cho in ấn cẩn thận. Đến nay, dòng họ Lê Doãn phát triển được 19 đời gồm 4 chi.

Theo bia phả, tổ tiên họ Lê Doãn chủ yếu làm quan cho nhà Lê từ thời Lê Trung Hưng cho đến thời Lê Mạt (Lê Chiêu Thống) trong khoảng thời gian 257 năm (1532-1789) các cụ nối tiếp nhau khoa bảng và kế tiếp nhau 7 thế hệ làm quan phục vụ cho nhà Lê. Sở dĩ dòng họ Lê Doãn thành đạt như vậy là do từ thời cụ tổ về định cử ở Đại Mão đã lấy nếp nhà gia giáo, hiếu đễ, lấy sự học làm đầu. Đời thứ hai có cụ Đức Xuyên đỗ hương cống, các đời sau đều là nho sinh Quốc Tử Giám. Hai anh em Lê Doãn Giản và Lê Doãn Thân đều là tiến sỹ, hiện tên tuổi vẫn được lưu danh ở Văn miếu Bắc Ninh và Văn miếu Quốc Tử Giám (Hà Nội). Do thấm nhuần tư tưởng nho giáo và đạo Khổng Tử, nên bất kỳ ai trong dòng họ được bổ nhiệm làm quan cũng đều tận tụy phục vụ triều đình, trọn đạo trung hiếu với gia đình, họ hàng làng mạc.

Hiện trong nhà thờ dòng họ Lê Doãn còn lưu lại những di sản quý, đó là các bài “Gia huấn”, “Tộc ước”… thể hiện tâm huyết, tinh thần trọng nhân cách, đạo lý, răn dạy con cháu ở đời phải biết lẽ phải, điều hay. Đặc biệt, một di sản vô cùng quý báu mà tổ tiên truyền lại đến bây giờ đó là bài “Gia giáo ngâm” (bài ca dạy con cháu trong nhà) được viết vào khoảng thế kỷ XIX. Có thể nói đây là một bản tộc ước ra đời rất sớm, quy định lẽ sống cho con cháu phải biết tránh những tệ nạn như mê tín, cờ bạc, rượu chè… phải biết làm những điều hay, lẽ phải, sống giản dị.

Ngày nay, họ Lê Doãn vẫn phát huy truyền thống của cha ông để lại, các thế hệ con cháu đời qua đời vẫn tiếp nối được truyền thống khoa bảng hiếu học, sống hòa thuận, hiếu kính. Cả họ đã có hơn một trăm cử nhân, có tiến sỹ, thạc sỹ, mỗi năm có đến hàng chục học sinh thi đỗ vào các trường đại học, cao đẳng.

Với những giá trị đó, nhà thờ dòng họ Lê Doãn đã được các cơ quan chuyên môn khảo cứu, được xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh đầu năm 2012. Di sản này không còn là của riêng dòng họ Lê Doãn mà đã trở thành tài sản quý giá của Bắc Ninh cần phải được bảo vệ và tu sửa, tôn tạo để ngày càng khang trang, đảm bảo tính trường tồn của di tích.