Những bến sông Kinh Bắc

Từ xa xưa, đất Bắc Ninh-Kinh Bắc văn hiến ghi dấu biết bao chiến công lừng lẫy trong dặm dài lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Thời gian qua đi, bãi bể hóa nương dâu, có những bến sông êm đềm nước chảy, nâng niu bồi đắp bao cuộc đời tưởng chừng rất đỗi hiền hòa, phẳng lặng hôm nay thì trong quá khứ từng sóng nổi hào hùng gắn liền với các trận thủy chiến chống giặc ngoại xâm, khiến kẻ thù kinh hồn bạt vía. Đó là sông Như Nguyệt, là bến Bình Than-bãi Nguyệt Bàn…

Chiến thắng Như Nguyệt của quân, dân nhà Lý thế kỷ XI là một chiến công hiển hách, chấm dứt ách đô hộ hơn 1000 năm của phong kiến phương Bắc và mở ra kỷ nguyên mới độc lập, tự chủ của quốc gia Đại Việt.

Theo sử sách, năm 1076, đứng trước âm mưu xâm lược của nhà Tống, Thái úy Lý Thường Kiệt cho xây dựng phòng tuyến quân sự chạy dọc bờ Nam sông Như Nguyệt, trọng điểm là những nơi có bến đò ngang, sông hẹp, có đường giao thông huyết mạch ngắn nhất về kinh đô Thăng Long, thuộc các địa phương như: Tam Giang, Dũng Liệt, Tam Đa (Yên Phong), Hòa Long, Thị Cầu, Đáp Cầu (thành phố Bắc Ninh), Đại Xuân, Việt Thống (Quế Võ). Trong số các làng xã thuộc những địa danh trên thì bến đò Như Nguyệt (xã Tam Giang, Yên Phong) và Thị Cầu được xây dựng là hai cứ điểm quân sự quan trọng nhất. Mùa xuân năm 1077, trên phòng tuyến Như Nguyệt vững chắc này, dưới sự chỉ huy của Thái úy Lý Thường Kiệt, quân dân nhà Lý khiến 30 vạn quân Tống đại bại.

Chiến công vang dội từ bến sông Như Nguyệt năm xưa được hai nhà sử học uyên bác là Ngô Thì Sỹ và Phan Huy Chú nhận xét: Chiến thắng Như Nguyệt đã làm cho nhân dân ta “Nhân cái oai thắng trận mà làm cho người Ung Châu hoảng sợ… An Nam trở thành một nước lớn đàng hoàng”.

Gần 940 năm trôi qua, đi dọc đê sông Cầu, vẫn thấy âm vang chiến thắng Như Nguyệt, người đời vẫn tôn vinh chiến công triều Lý như một biểu tượng huy hoàng trong sự nghiệp chống ngoại xâm, bảo vệ nền độc lập của dân tộc. Tương truyền, bài thơ bất hủ “ Nam quốc sơn hà” xuất hiện vào lúc gay go nhất của cuộc kháng chiến nhằm động viên, cổ vũ tinh thần quyết chiến quyết thắng của quân dân ta. Bài thơ đi vào trang sử vàng chói lọi của lịch sử dân tộc, có giá trị như một bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước.

Trải qua thời gian cùng bao biến cố thăng trầm của lịch sử, phòng tuyến hôm nay vẫn hiển hiện, gắn bó với đời sống người dân Kinh Bắc qua những địa danh, đền thờ, bãi bồi, gò, đống… và qua những tên gọi như đồng Mã Tấu, đồng Bờ Xác, cầu Gạo, điếm Trung Quân, đồng Dinh, bến Gốm, cửa Ngò, đền Xà… Sắp tới, khi Dự án đầu tư xây dựng phân khu khu di tích lịch sử văn hóa chiến tuyến Như Nguyệt được xây dựng thì bến sông này sẽ xứng tầm với vị trí, vai trò của nó trong quá khứ lẫy lừng. Ngày nay tư tưởng “Nam Quốc Sơn Hà” và truyền thống hào hùng của cha ông vẫn lan tỏa, thấm sâu trong lòng các thế hệ.

Bến Bình Than-Bãi Nguyệt Bàn tỏa sáng “Hào khí Đông A”

Sách Đồng Khánh địa dư chí về tỉnh Bắc Ninh có viết: “Lý Thường Kiệt đánh Tống, Trần Quốc Toản phá quân Nguyên, phần lớn đều dùng biền dũng Bắc Ninh, lại đóng phủ đệ ở Vạn Kiếp thuộc phủ Lạng Giang, dân trong tỉnh đều trở thành quân lính cả”. Cho thấy rằng, tỉnh Bắc Ninh nói chung và đặc biệt là vùng sông nước Lục Đầu Giang-Bình Than có vị trí đặc biệt quan trọng trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nhà Tống thế kỷ XI và quân Nguyên Mông thế kỷ XIII.

Cách đây hơn 700 năm, vào mùa đông năm 1282, trên bãi Nguyệt Bàn, cửa Đại Than, sát bến Bình Than thuộc xã Cao Đức (huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh ngày nay) diễn ra hội nghị các vương hầu, quý tộc và tướng lĩnh cao cấp của triều Trần để bàn kế sách đánh giặc, thống nhất ý chí quyết tâm kháng chiến cứu nước. Đây là hội nghị xác định phương hướng chiến lược và tổ chức bộ máy chống quân xâm lược Nguyên Mông lần thứ hai. Hội nghị này vẫn được ghi chép trong sử sách là Hội nghị Bình Than vì nó được tổ chức trên vùng sông nước Bình Than của Bắc. Cũng từ Hội nghị Bình Than mà tinh thần quyết chiến được hun đúc, kết tinh và lan truyền, thấm sâu đến từng người lính, người dân tạo nên sức mạnh quật cường của cả dân tộc để giành chiến thắng trước một kẻ thù hung bạo nhất lúc bấy giờ.

Nhà Sử học, cố PGS.TSKH. NGƯT Nguyễn Hải Kế từng khẳng định: Năng lượng để Đại Việt vượt qua chặng đường gian khổ, đi đến vinh quang “Đoạt sóc Chương Dương độ/Cầm hồ Hàm Tử quan…” chính là được chuẩn bị trực tiếp, được kích hoạt và nhân lên từ Hội nghị Bình Than.

Bến Bình Than còn gắn liền với sự kiện nổi tiếng, Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản vì ít tuổi, không được dự bàn hội nghị mà lòng hổ thẹn, tức khí bóp nát quả cam cầm trong tay lúc nào không biết, quay về huy động hơn nghìn gia nô và binh sĩ, sắm vũ khí, đóng chiến thuyền chờ ngày đánh giặc. Trần Quốc Toản đi vào lịch sử với lòng dũng cảm và tinh thần yêu nước cháy bỏng, dám hi sinh mạng sống vì dân tộc. Khí phách ấy được thể hiện rõ trên lá cờ thêu sáu chữ vàng: “Phá cường địch, báo hoàng ân” (phá giặc mạnh, báo ơn vua)…

Trải qua năm tháng, cho dù phù sa bồi đắp, các thế hệ khai khẩn đất hoang, mở mang làng xã nhưng địa danh Bình Than vẫn không thể mất và hào quang của “Hào khí Đông A” vẫn tỏa sáng trên mảnh đất Bắc Ninh-Kinh Bắc giàu truyền thống văn hiến và thượng võ.

Nhận thức rõ những giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa, những năm qua, Đảng ủy, chính quyền các cấp cùng nhân dân địa phương luôn tích cực trong công tác bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị khu di tích nhằm tôn vinh những mốc son lịch sử và giáo dục về truyền thống đấu tranh bảo vệ tổ quốc cho các thế hệ.