Những cô Tấm ngày xưa như vẫn còn đây trong mùa trẩy hội

Ngày hội Làng Châm Khê (phường Phong Khê, thành phố Bắc Ninh) năm nay, xóm làng quê vợ tôi lại ngân câu Quan họ, mà bài hát được các liền chị, liền anh chọn để hát nhiều nhất, vẫn là bài “Những cô gái trên quê hương Quan họ” của anh trai tôi- Nhạc sĩ Phó Đức Phương.

Tôi nhớ rõ là hai anh em chia tay nhau vào mùa hè nóng nực năm 1965 tại Lương Sơn, Hoà Bình. Thời kỳ đó, trường học của anh em tôi cũng sơ tán lên đấy, ở cùng một điểm.

Rồi một hôm, anh nói bỏ Đại học sư phạm đi học sáng tác âm nhạc. Tôi giật mình đánh thót, thầm nghĩ: “Đại ca chắc đùa? Chưa từng thấy ông anh ứ a câu ca nào, mặt cứ lạnh khô, không một nốt nhạc nào xoè ra trong mắt, mà vài tháng nay lại thấy nghỉ học đi chăn lợn ở nông trường Cửu Long, chắc bị gọi đi lính đây...”.

Rồi một buổi sáng, sương vừa tan, một thân hình gày gò mảnh dẻ, đen như cây củi hun khói xách một túi du lịch vải bạt màu cứt ngựa lép kẹp, lê đôi dép nhựa “Tiền phong “vá chằng vá chịt nhuốm màu đất đỏ nhằm hướng thị trấn Lương Sơn bước đi, để lại sau anh một thằng em đứng ngẩn ngơ triền đồi, cậu bé cũng gày gò, cũng đói, cũng đen như hòn than. Một bước anh đi xa, là một lần cậu bé lại leo cao hơn, hơn nữa để dõi nhìn bóng anh xa dần. Tâm trạng thằng bé vô cùng xao xuyến, anh mình đi bộ đội hay đi học nhạc? Câu hỏi này cứ xoay vần trong bộ óc non nớt mà nhẽ ra chính bộ óc này mới nên đi học nhạc, vì nó sinh ra là cho hầu như gần hết các bộ môn nghệ thuật dùng bằng bộ óc...

Khi bóng anh chỉ còn lại một chấm đen phía chân trời, cậu bé ngồi xuống, ngấu nghiến miếng sắn luộc anh đưa để làm no cái dạ dày trống rỗng, mà cái dạ dày này đã vài tháng nay cũng chỉ để chứa sắn và bí ngô nơi đây mà thôi.

Rồi ngày tháng vút đi như tên bắn. Hơn một năm sau, bỗng dưng cái loa phóng thanh của trường đang mở chương trình ca nhạc của Đài Tiếng nói Việt Nam đang giới thiệu bài hát “Những cô gái trên quê
hương Quan họ” mà nghe rõ ràng rành mạch là sáng tác của Phó Đức Phương, tôi ngạc nhiên như mất hồn, nhưng rồi đắm đuối lắng nghe:

Trên quê hương quan họ ( i )
Một làn nắng ( i ) cũng mang điệu dân ca
Giữa mùa lúa thơm, cánh cò bay đẹp như trong mộng ( i )
Những cô Tấm ngày xưa như vẫn còn đây trong mùa trẩy hội...

Ồ, hoá ra anh mình đi học nhạc thật!

Chao ôi! Bài hát tuôn ra như tằm nhả tơ, nhẹ nhàng như lụa, mềm mại như gấm vóc, êm đềm tựa dòng sông, dịu hiền như lòng mẹ, óng ả như những giọt nắng vàng mùa thu, nó chứa chan tình cảm của một người con của đồng bằng Bắc bộ với quê hương. Nhưng, sâu sắc nhất là hình bóng lạc quan, yêu đời, trung hậu, đảm đang của các cô Tấm trong thời kỳ bom đạn. Ngay lúc ấy, anh tôi đã khắc sâu trong tâm can thằng em một hình ảnh của những cô gái làng Quan họ đẹp đẽ duyên dáng, cũng như trói buộc cho cậu bé một định mệnh - Nghe Quan họ, chơi Quan họ, yêu Quan họ, lấy vợ là liền chị Quan họ.

Bài hát đã ra đời hơn nửa thế kỷ, nhưng mỗi lần nghe lại, vẫn rạo rực tâm can như mới nghe lần đầu, không thấy lỗi thời, không thấy nhàm chán, nghe vẫn hiện đại, vẫn dạt dào sức sống, vẫn trẻ trung sôi nổi, vẫn duyên dáng, bóng bẩy, và điệu đà.

Nghe anh tôi kể lại câu chuyện một nhân chứng truyền đạt lại, khi hai miền Nam Bắc chưa thống nhất, có lần Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu nói với thuộc hạ, Bắc Việt có một bài hát hay quá, đầu đề là “Những cô gái Quan họ”, tại sao bên mình không sáng tác được những bài như vậy?

Một lần, Đại tướng Võ Nguyên Giáp yêu cầu anh đến gặp mặt, ông ôm hôn anh, vỗ vào đùi anh mà nói: “Bác thích nhất bài “Trên quê hương Quan họ” của anh đấy, nghe hoài không chán, một món ăn tinh thần bất hủ...”.

Tôi đến thăm nhạc sĩ Nguyễn Văn Tí, bậc đàn anh của anh tôi, ông có nhắc lại rằng, khi anh Phương đưa bản nháp bài hát này cho ông xem, ông đã giật mình thầm nhủ: “Một mầm mống âm nhạc đầy năng khiếu đang mọc lên”.

Tôi thích những liền chị Quan họ hát bài này, càng thích cô Tấm Thuý Hoàn của tôi hát bài này, đúng chất, đúng giọng, dứt ruột, dứt gan, nghe ra được những cánh đồng cò bay thẳng cánh... Nhìn thấy được những bụi tre, làng mạc, những con đò ven sông, những bức tranh Đông Hồ... Ngửi thấy được mùi dân ca của nắng... réo rắt, đậm đà, í a, ứ hự, à ơi, chan chứa tình yêu...