Những “ong thợ” của làng Thượng Đồng

Nằm nép mình bên bờ sông Ngũ Huyện Khê, thôn Thượng Đồng, xã Vạn An (thành phố Bắc Ninh) dường như quanh năm, suốt tháng chỉ có đàn bà, người già và trẻ nhỏ, còn lại phần đông nam giới trong độ tuổi lao động đều có một nghề mưu sinh phổ biến có từ lâu đời, đó là nghề xây dựng. Càng vào những ngày cuối năm, không gian nơi đây càng vắng vẻ, yên bình bởi những “ong thợ” của làng đang miệt mài cố gắng hoàn thiện các công trình trên khắp mọi miền để sớm về nhà cùng gia đình đón mùa xuân mới thêm đủ đầy no ấm.

Nằm nép mình bên bờ sông Ngũ Huyện Khê, thôn Thượng Đồng, xã Vạn An (thành phố Bắc Ninh) dường như quanh năm, suốt tháng chỉ có đàn bà, người già và trẻ nhỏ, còn lại phần đông nam giới trong độ tuổi lao động đều có một nghề mưu sinh phổ biến có từ lâu đời, đó là nghề xây dựng. Càng vào những ngày cuối năm, không gian nơi đây càng vắng vẻ, yên bình bởi những “ong thợ” của làng đang miệt mài cố gắng hoàn thiện các công trình trên khắp mọi miền để sớm về nhà cùng gia đình đón mùa xuân mới thêm đủ đầy no ấm.

Nghề truyền nghề

Tống Văn Linh, năm nay mới 21 tuổi nhưng đã là thợ xây dựng được 6 năm. Khi mới 15 tuổi, Linh đã theo người chú (một cai xây dựng) đi khắp các địa phương trong tỉnh học nghề. Lúc đầu chỉ là phụ nề, nhưng vốn nhanh nhẹn, thông minh, chịu khó nên chẳng mấy thời gian, Linh trở thành thợ chính. Nhiều lúc, ông chú còn tin tưởng giao quân cho đi đảm nhận một số phần việc quan trọng. Mọi người bảo Linh tuy trẻ tuổi nhưng rất giỏi đốc quân. Vì thế, mới ngoài 20, Linh đã trở thành "thợ đầu cánh" thường xuyên dẫn hàng chục thợ đi nhận công trình xây dựng, thậm chí có nhiều công trình lớn và phức tạp. Linh tâm sự: “Em thạo nghề cũng nhờ những lớp thợ trong làng đi trước. Để đảm nhiệm công việc được tốt suốt thời gian bắt đầu nhận công trình đến khi bàn giao cho chủ, em vừa làm vừa học hỏi, đặc biệt là phải luôn có sự phối hợp tốt với kỹ thuật bên đơn vị đầu tư, nếu có vướng mắc gì thì cùng bàn cách giải quyết...”.

Thượng Đồng bây giờ không chỉ những người nhiều tuổi mới có tay nghề cao trong việc xây cất nhà cửa mà nhiều trai làng mới mười tám, đôi mươi cũng đảm nhiệm được toàn bộ công việc của một “thợ cả”. Nghề thợ xây ở đây đã có từ lâu đời, từ những viên gạch sần sùi với đủ hình thù khác nhau dưới đôi bàn tay khéo léo của người thợ trở thành những bức tường vuông vức, vững chắc đến lạ kỳ. Theo các cụ cao niên trong làng thì từ những năm chiến tranh ly loạn trong vùng nhiều trai tráng phải tha hương lên thị thành tìm kế sinh nhai. Với việc làm thuê cho các chủ thầu từ bốc vác đến phu hồ cùng nhiều công việc nặng nhọc trong xây dựng. Người nào kiên nhẫn, sáng ý, khéo tay học được từ những tay thợ đàn anh thì được nâng lương, chuyển dần lên thợ xây và được chủ thầu tin tưởng nhận vào làm. Chiến tranh kết thúc những người xa xứ năm xưa trở về quê cũ với chiếc bay, cây thước hành nghề và chính từ đây nghề thợ xây của làng xuất hiện. Nhưng làng quê bấy giờ còn nghèo khó, ít gia đình xây nhà tường, nhà ngói nên người thợ nơi đây chỉ dừng lại ở chỗ “biết nghề”. Mãi đến thập niên 80, 90 của thế kỷ trước, tình hình kinh tế phát triển, đời sống nhân dân khấm khá, nhu cầu xây cất nhà cửa tăng lên lúc này nghề xây dựng mới thịnh hành, vì thu nhập cao hơn so với nhiều nghề làm thuê khác lại có việc làm quanh năm. Từ những người tay nghề "lão luyện" ngày trước truyền dạy cho con, cháu xây, sửa nhà kiên cố để ở. Rất ít người được đào tạo làm công nhân xây dựng qua trường lớp, nhưng những căn nhà cao tầng vẫn từ từ mọc lên và cũng từ đây trong làng xuất hiện nhiều "chủ thầu" xây dựng vào loại nhất nhì trong vùng, họ đều xuất thân từ những thợ xây thành thạo ngày trước.

Cả làng làm thợ

Ông Tống Văn Tám, Trưởng thôn Thượng Đồng cho biết: “Nghề thợ xây đã ăn sâu vào máu thịt của người dân địa phương, đến nay đàn ông trong làng hầu như ai cũng làm được. Hiện Thượng Đồng có 364 hộ thì hơn 80% số hộ trong thôn làm nghề thợ xây, hàng chục thợ bậc cao (thợ cả), ngày ngày ăn cơm, dựng nhà cho thiên hạ khắp trong và ngoài tỉnh. Ngoài ra nhiều hộ có thể nhận thầu các công trình lớn đòi hỏi kỹ thuật khó như: Khu nhà vườn, các công trình trùng tu, di tích… được người thợ Thượng Đồng làm có uy tín, chất lượng…”.

Anh Tống Văn Lộc, một chủ thầu chuyên đảm nhiệm việc trùng tu các di tích cho biết: “Thợ ở đây rất khéo léo trong việc vẽ, đắp các họa tiết, hoa văn cũng như thông thạo các kỹ thuật xây dựng cổ nên được nhiều nơi tín nhiệm”. Trải qua 20 năm trong nghề, đến nay anh đã trở thành “cai thầu” có tiếng trong vùng. Mỗi năm anh nhận được từ 10- 20 công trình, thường có 40- 50 thợ chính là người dân trong làng còn thợ đi theo giao cho các đầu cánh thì lên tới hàng trăm người. Trung bình mỗi thợ được nhận từ 75.000 đến 100.000 đồng/ngày, tuỳ từng tay nghề. Trần Văn Phúc, một thanh niên trẻ trong làng tâm sự: “Em không theo học được cao chẳng thể xin được nghề gì, nhưng thật may làng có nghề thợ xây truyền thống em theo các anh, các chú trong làng vừa làm vừa học nghề, đang là mùa xây dựng nên mỗi ngày cũng nhận được 80.000 tiền công…”.  Trước đây, người thợ ở đây làm thủ công là chính, nay đã có khả năng sắm sửa các phương tiện hành nghề (tổ hợp giáo sắt, cốt pha định hình, máy trộn bê tông, xe vận chuyển, máy xúc, máy ủi...) và các dụng cụ thi công tiên tiến khác. Hình thức hành nghề chủ yếu có từ 10-15 người thợ tập hợp thành một nhóm, trong đó sẽ có 1-2 thợ cả đảm nhận những công việc khó như định vị công trình, đọc bản thiết kế, trang trí, đánh mặt bằng, lấy tim, lấy cốt và hướng dẫn những thợ khác cùng làm... 

Theo anh Lộc thì nghề thợ xây hầu như không có ngày nghỉ, chỉ trừ mấy ngày Tết. Nhất là vào mùa khô, công nhân làm cả 30 ngày trong tháng, họ chỉ về nhà khi nhá nhem tối. Thu nhập trung bình người làm công được trả từ 90.000 đồng-100.000 đồng/ngày, tuỳ theo tay nghề. Thu nhập như vậy là khá cao so với mức sống ở nông thôn. Vì thế, nhiều gia đình khi không đủ điều kiện cho con em ăn học đến nơi đến chốn thường cho nối nghiệp thợ xây. ở đây không hiếm những gia đình có nhiều thế hệ làm nghề xây dựng. Nghề "cầm bay, xách thước" cho thu nhập ổn định đối với những người lao động phổ thông. Thực tế cho thấy thợ xây vẫn là nghề tự do, không có bảo hiểm xã hội, hàng ngày họ phải tiếp xúc trực tiếp với những chất độc hại như: Bụi cát, gạch, thép, vôi vữa, chịu nắng, gió và  nhiều  rủi  ro tai nạn  nghề… Bao năm qua nghề thợ xây của làng đã giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho nhiều lao động góp phần không nhỏ làm thay đổi diện mạo quê hương, song điều trăn trở của những người thợ trong làng hiện nay vẫn là sức khoẻ và bảo đảm an toàn trong nghề nghiệp...

Cùng với sự phát triển của nền kinh tế và tốc độ đô thị hóa nhanh chóng thì nhu cầu xây dựng ngày càng lớn, nghề thợ xây ở Thượng Đồng có khả năng phát triển tốt. Đặc biệt, nếu nghề được gìn giữ và phát huy sẽ giúp địa phương giải quyết việc làm, giảm các tệ nạn xã hội, phát triển kinh tế. Mong muốn lớn nhất của chính quyền và những người thợ nơi đây là được Nhà nước có những chính sách quan tâm cụ thể như chế độ ưu đãi, bảo hiểm xã hội đối với người làm nghề thợ xây tự do...

Phóng sự dự thi của Sông Thương