Nỗ lực triển khai các giải pháp khi bước vào chu kỳ 5 năm của dịch sởi

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) vừa công bố báo cáo cho thấy số ca mắc sởi tại khu vực châu Âu và Trung Á tăng gấp đôi vào năm 2024 với hơn 127.000 ca, đạt mức cao nhất kể từ năm 1997. Hơn 40% số ca mắc là trẻ dưới 5 tuổi. Hơn một nửa số ca mắc bệnh ở khu vực châu Âu phải điều trị tại bệnh viện và 38 người đã tử vong.

Các địa phương trong tỉnh nỗ lực tiêm bổ sung vaccine sởi cho trẻ chưa tiêm hoặc tiêm chưa đủ mũi.

Sau khi tỷ lệ tiêm chủng giảm trong đại dịch Covid-19, các ca bệnh lại tăng đáng kể vào năm 2023 và 2024. Tỷ lệ tiêm chủng ở nhiều quốc gia vẫn chưa trở lại mức trước đại dịch, làm tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Vào năm 2023, nửa triệu trẻ em trên khắp khu vực đã bỏ lỡ mũi vaccine đầu tiên (MCV1) cần được tiêm thông qua các hoạt động tiêm chủng thường quy.

Theo WHO, trong năm 2023, số mắc sởi đã tăng cao trên toàn thế giới với 10,3 triệu ca, tăng 20% so với năm 2022, trong đó có hơn 107.000 ca tử vong, chủ yếu là trẻ dưới 5 tuổi. Tại khu vực Tây Thái Bình Dương, số ca mắc tăng 255% so với năm 2022. 

Tác động của đại dịch Covid-19 trong những năm trước đó đã ảnh hưởng đến tỷ lệ tiêm chủng các vaccine cho trẻ em trên toàn thế giới, không đạt được mức độ bao phủ cần thiết để ngăn ngừa các đợt bùng phát dịch bệnh, nhất là bệnh sởi.

Sởi là bệnh dễ lây nhưng đạt hiệu quả phòng ngừa rất cao nếu tiêm vaccine đúng và đủ mũi.

Việt Nam ghi nhận hai đợt dịch sởi gần nhất là vào năm 2019 và 2014. Riêng năm 2014, hơn 110 trẻ đã tử vong do bệnh sởi. Dịch sởi bùng phát theo chu kỳ mỗi 5 năm, và hiện đã đúng vào chu kỳ dịch này. Ngoài ra, tỷ lệ tiêm chủng giảm có thể khiến cho số người nguy cơ mắc bệnh tích lũy rất lớn, dẫn đến khả năng cao bùng phát dịch.

Tại Việt Nam, số mắc sởi cũng tăng cao. Theo Bộ Y tế, trong năm 2024, Việt Nam ghi nhận hơn 20.000 trường hợp nghi sởi, trong đó có khoảng 5.000 ca dương tính, 5 trường hợp tử vong liên quan đến sởi. So với cùng kỳ năm 2023, số ca nghi sởi cao hơn 52,9 lần, số sởi dương tính cao hơn 111 lần.

Thực tế hiện nay, số ca sởi ở nhiều địa phương đang ngày càng tăng. Bộ Y tế ghi nhận, hầu hết trường hợp mắc sởi đều chưa tiêm vaccine phòng bệnh hoặc chưa tiêm đầy đủ, cho thấy khả năng miễn dịch trong cộng đồng giảm. Nguyên nhân là trước và sau dịch Covid-19 chương trình tiêm chủng mở rộng bị gián đoạn do thiếu vaccine khiến số trẻ chưa được tiêm phòng tăng dần.

PGS.TS Trần Đắc Phu, nguyên Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng (hiện được đổi tên thành Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế) phân tích: Một năm Việt Nam có khoảng 1,5 triệu trẻ sinh ra. Với kịch bản tỷ lệ tiêm vaccine sởi đạt 90-95%, thì 5-10% trẻ không được tiêm chủng. Tích lũy, sau 4-5 năm sẽ có khoảng gần một triệu trẻ có nguy cơ mắc sởi. Số này có thể lây lan cho nhóm chưa đến tuổi tiêm chủng và chưa có miễn dịch với bệnh. Thực tế, tỷ lệ tiêm vaccine sởi hiện nay chưa cao, nhiều nơi dưới 90% trẻ được tiêm chủng, thậm chí thấp hơn.

WHO đánh giá tỷ lệ tiêm chủng không đạt mức độ bao phủ cần thiết là 95% thì không ngăn được các đợt bùng phát, bệnh tật, tử vong và loại trừ bệnh sởi. Vì vậy, người dân được khuyến cáo chủ động tiêm vaccine, bên cạnh các biện pháp phòng bệnh khác như đeo khẩu trang, cách ly người bệnh.

Về cơ chế lây nhiễm, người mắc sởi đều có triệu chứng mà không có người lành mang trùng. Bệnh sởi lây truyền qua đường hô hấp mạnh hơn so với Covid-19 và cúm. Do đó, nếu có nguồn lây, sởi rất dễ lan rộng và bùng phát thành dịch.

Bệnh sởi lây truyền qua đường hô hấp do ho, hắt hơi, tiếp xúc gần với người bị nhiễm hoặc dịch tiết mũi họng... Bệnh có biểu hiện đặc trưng là sốt, viêm long đường hô hấp, viêm kết mạc và phát ban. Trẻ mắc bệnh đa phần tự khỏi, song một số nhóm như suy giảm miễn dịch, ung thư, bệnh mạn tính, tim bẩm sinh... nguy cơ diễn tiến nặng, có thể tử vong. Trẻ bệnh sởi thường giảm miễn dịch lâu dài, dễ còi cọc suy dinh dưỡng, mắc các bệnh khác sau đó.

Sởi là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất trên thế giới. Nó cũng là bệnh dễ lây lan nhất và cũng là một trong những bệnh có thể phòng ngừa dễ dàng nhất, hai liều vaccine khi còn nhỏ có khả năng bảo vệ 90-95%.

Theo Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), sau khi mắc bệnh sởi tự nhiên sẽ được miễn dịch bền vững. Trẻ em được sinh từ người mẹ trước đây đã bị bệnh sởi thì trẻ đó sẽ được miễn dịch thụ động do kháng thể mẹ truyền cho trong khoảng từ 6 đến 9 tháng tuổi hoặc lâu hơn. Điều này tùy thuộc vào số lượng kháng thể mẹ tồn dư trong thời gian có thai và tỷ lệ giảm kháng thể trong máu mẹ.

Lịch tiêm vaccine sởi đơn trong chương trình tiêm chủng mở rộng là 2 liều, liều thứ nhất cần bắt đầu sớm ngay khi trẻ đủ 9 tháng tuổi, liều thứ 2 khi trẻ được 18 tháng tuổi.