Nỗi niềm người làm nghề dàn dựng, biên đạo nghệ thuật quần chúng

Cùng với sự nở rộ của những chương trình biểu diễn văn nghệ, các hội thi, hội diễn, liên hoan nghệ thuật quần chúng ở khắp ngành nghề, cơ quan, đơn vị, trường học... đã hình thành một nghề mới - nghề dàn dựng, biên đạo các chương trình nghệ thuật không chuyên. Tuy là nghề phong trào nhưng cũng mướt mồ hôi và nhiều nỗi niềm...

“Chị đứng giữa cầm ngược cờ rồi, đổi lại đi! Người sau nhìn người trước làm cho đúng, cho đều giúp tôi với! Anh trai mặc áo phông xanh bên cánh phải dừng lại nhìn tôi làm động tác nhé, chân duỗi thẳng, bước hai bước, nhún một cái rồi mới vắt chân quay sang trái mà, đơn giản vậy sao tập mãi vẫn rối thế nhỉ?! Còn mấy anh chị đang cầm ba lô đằng kia không nói chuyện nữa, tập trung vào, cả đội cố gắng chạy cho thuộc tổ hợp động tác này rồi nghỉ về đón con không muộn!” Đó chỉ là vài lát cắt nhỏ trong một buổi dựng bài, “vỡ động tác” ở buổi tập văn nghệ quần chúng mà chúng tôi được trải nghiệm khi theo chân các đạo diễn, biên đạo múa “tay ngang” đi dàn dựng chương trình. Nhìn tưởng đơn giản vậy mà chẳng dễ dàng, bởi thực tế đã có những đạo diễn, biên đạo múa chuyên nghiệp phải bỏ dở vì không quen làm việc cùng diễn viên quần chúng. Mỗi động tác, từng tiết mục, người biên đạo vừa thị phạm làm mẫu, miệng vẫn phải “tằm tắm tăm” dạo nhạc rồi còn chạy tới chạy lui nắn chỉnh tư thế cho diễn viễn, tất bật như con thoi. Luôn chân, luôn tay và luôn miệng, mệt hơn diễn xiếc. “Ấy thế mà trong quá trình dàn dựng còn phải động viên, dỗ dành, cưng nựng các diễn viên nữa cơ. Căng lắm đến mức phải mắng cũng chỉ dám “mắng yêu” thôi chứ nhỡ mà làm phật ý các cô chú, anh chị em là có thể “vỡ trận”, hỏng chương trình ngay...”.
 Nghệ sĩ Hồng Tỉnh, Phó Trưởng phòng nghệ thuật quần chúng, Trung tâm Văn hóa tỉnh là người có gần 20 năm trong nghề trải lòng: “Có lần dựng chương trình cho Bệnh viện Sản Nhi, cô bác sĩ đang diễn hay thì bỏ giữa chừng chạy vội đi đỡ đẻ, thế là thôi! Kịch bản chương trình, tiết mục lại thay đổi, nhiều lúc còn phải “thiên biến vạn hóa” sửa đổi mướt mồ hôi...  Do diễn viên quần chúng ít người có năng khiếu nên trong quá trình làm việc không những bắt tay chỉ việc mà còn phải động viên, chăm chút, hướng dẫn họ tỉ mỉ từng li từng tí. Nhắc nhở từ cách ăn ngủ như thế nào “ăn như vũ, ngủ như ca, la đà như nhạc” cho đến cách búi tóc, mặc trang phục làm sao để không ảnh hưởng đến diễn xuất. Thậm chí, cái áo đứt cúc, tuột chỉ, diễn viên cũng gọi cô ơi, thầy ơi... Thực lòng, chúng tôi chẳng khác gì làm dâu trăm họ, vừa vất vả vừa áp lực. Nếu không thực sự yêu nghề, có kỹ năng sư phạm, biết cách làm việc với đa dạng đội hình diễn viên quần chúng thì rất khó để gắn bó bám trụ lâu dài”.

Hướng dẫn diễn viên múa phụ họa cho một tiết mục văn nghệ.

Khác với sàn diễn chuyên nghiệp, ở lĩnh vực nghệ thuật quần chúng, diễn viên hầu hết là không có năng khiếu lại bận việc chuyên môn, hơn nữa họ thường tranh thủ luyện tập trong thời gian ngắn 10-15 ngày là phải chạy hoàn chỉnh một chương trình để đi biểu diễn. Vậy nên, người dàn dựng, biên đạo múa vừa phải là tác giả kịch bản, vừa là đạo diễn. Nhiều lúc xây dựng chủ đề ý tưởng, viết kịch bản chi tiết xong xuôi rồi đến khi bắt tay vào dàn dựng không thấy phù hợp lại phải nương theo tình hình thực tế số lượng, khả năng diễn xuất của diễn viên và quỹ thời gian để biến tấu thay đổi động tác, tuyến đi cho phù hợp. Anh Nguyễn Hữu Huynh (nghệ danh Công Huynh), cán bộ Ban sưu tầm nghiên cứu văn hóa Quan họ, Trung tâm Văn hóa tỉnh là một trong số không nhiều “biên đạo tay ngang” có tiếng trong tỉnh. Mỗi năm, anh dàn dựng hàng chục chương trình nghệ thuật lớn cho các ngành, đơn vị tham gia liên hoan, hội diễn cấp bộ, ngành toàn quốc và đạt giải cao. Nghệ sĩ Công Huynh chia sẻ: “Đặc thù của nghề làm thêm tay trái này là thường xuyên phải tiếp xúc với nhiều người, ở nhiều ngành nghề, độ tuổi khác nhau. Có lúc tập cho các bé mầm non, có khi là các anh chị, cô chú lớn tuổi nên cần linh hoạt, mềm mỏng trong cách ứng xử. Hơn nữa, nhu cầu, thị hiếu thẩm mỹ của khán giả ngày càng nâng cao, đòi hỏi người dàn dựng, biên đạo nghiệp dư cũng phải luôn đổi mới, tìm tòi sáng tạo để không gây nhàm chán đối với công chúng. Muốn vậy, ngoài am hiểu về múa còn phải có kiến thức văn hóa-xã hội, biết khai thác, đưa chất liệu cuộc sống và văn hóa quê hương vào tác phẩm. Đó là điều không phải ai cũng làm được...”.
Bên cạnh những vất vả, khó khăn thì niềm vui mà người dàn dựng, biên đạo múa phong trào có được cũng không ít. Họ đến đâu cũng có người quen yêu mến gọi là thầy. Rồi cả những lúc vỡ òa sung sướng khi chương trình của đơn vị mình dàn dựng đạt thành tích cao tại các hội diễn, liên hoan nghệ thuật. Những phần thưởng, huy chương, bằng khen, giấy khen dẫu không ghi tên tuổi của họ nhưng mang đậm dấu ấn, chứa đựng bao mồ hôi, tâm huyết của “người nhạc trưởng”.  
Dẫu không được đào tạo chuyên sâu nhưng trong quá trình học tập và công tác họ luôn được tiếp xúc, học hỏi, lĩnh hội rất nhiều kiến thức bài bản, quý báu từ các thầy cô, nghệ sĩ tên tuổi chuyên nghiệp. Có tố chất, năng khiếu và lòng nhiệt tình, say mê nghệ thuật lại am hiểu cơ sở nên lực lượng biên đạo, dàn dựng tay ngang này đã góp phần không nhỏ đưa phong trào văn nghệ ở các ngành nghề, lĩnh vực đa dạng, phong phú hơn. Bên cạnh đó, sự mạnh dạn tìm tòi, đầu tư tâm sức để tạo nên tác phẩm, chương trình mang dấu ấn, phong cách riêng của mỗi biên đạo cũng thổi vào bức tranh nghệ thuật quần chúng trên quê hương Quan họ luồng gió, hơi thở mới. Nhờ có sự tham gia của họ mà phong trào văn nghệ quần chúng của tỉnh vừa được thúc đẩy sôi nổi, sâu rộng vừa tiến đến tiệm cận với nghệ thuật chuyên nghiệp...