NSƯT Xuân Mùi “bỏ bùa” khán giả

Suốt nửa thế kỉ đi khắp Bắc Trung Nam, còn “bôn ba” tới nhiều nơi trên thế giới chỉ để “khoe” với thiên hạ về dòng dân ca quý của quê hương, nay đã bước sang dốc bên kia cuộc đời, công chúng vẫn thấy Nghệ sĩ Ưu tú (NSƯT) Xuân Mùi nặng tình, mải miết với di sản quê hương.

Một chiều xuân giữa thành phố miền Quan họ, chúng tôi được ông nhiệt thành chia sẻ những câu chuyện giản dị của một “người dẫn đường” tâm huyết đưa công chúng bước vào thế giới Quan họ lấp lánh, mê say...

NSƯT Xuân Mùi dẫn chương trình biểu diễn Quan họ trên thuyền tại hồ Nguyên Phi Ỷ Lan (thành phố Bắc Ninh).

PV: Đầu xuân mới, xin gửi tới NSƯT Xuân Mùi lời chúc của người Quan họ “Sở cầu như ý, sở nguyện tòng tâm”!
NSƯT Xuân Mùi: Cảm ơn bạn rất nhiều! Chắc bạn đây cũng là một người hiểu nghề chơi nên mới biết đến một trong những lời chúc đẹp nhất của người Quan họ. Câu chúc này có nghĩa là cầu sao, nguyện sao cho những điều ước của người đối diện được như mong muốn. Còn có được như ý hay không lại do cái tâm nữa!
PV: Phải thành thật với nghệ sĩ, tôi chỉ biết sơ sơ lời chúc này nằm trong một làn điệu Quan họ cổ “Sở cầu như ý” với khá nhiều điển tích, điển cố như “khách Kim Lan”, “chén rượu quỳnh”, “sợi xích thằng”, “ chiếc kim thoa”... Chứ thực tình, không dám múa rìu qua mắt thợ đâu ạ!
NSƯT Xuân Mùi: Bạn vừa nhắc đến một làn điệu cổ thuộc những bài khó nhất trong Quan họ với đầy điển cố, điển tích. Vì khó nên từng có người hát bài này mà không hiểu được nghĩa, cũng chính vì không hiểu nên đã hát sai Kim Lan thành Kim Loan.
Kim Lan là một từ được ghép bởi hai điển tích khác nhau. Trong đó, chữ Kim ý nói tình bạn trong sáng có thể làm thành vật sắc cắt đứt được vàng, còn chữ Lan là tình yêu gắn kết tâm đầu ý hợp có thể tỏa ra hương thơm như hoa Lan. Một từ Kim Lan thôi nhưng đầy ý nghĩa thâm sâu mà chỉ khi hiểu rồi mới thấy hay. Phải yêu mến, trân quý nhau lắm, người Quan họ mới đưa chữ đó ra để gọi bạn mình. Thế nên, trước đây những người chưa hiểu cứ hát bạn Kim Lan thành Kim Loan là sai, vô nghĩa.
PV: Thế mới thấy chỉ một lời chào, lời chúc của người Quan họ thôi nhưng đong đầy nghĩa nặng tình sâu. Nhưng Quan họ không chỉ đẹp trong câu hát mà đẹp toàn diện trong mọi lời ăn nết ở. Nghệ sĩ có đồng ý với tôi, tình người Quan họ mới là vẻ đẹp bền bỉ, lấp lánh nhất?
NSƯT Xuân Mùi: Đúng như bạn nói, giá trị của Quan họ không đơn giản chỉ ở âm nhạc, lời ca mà đó là nhân cách sống, là nền nếp, lối ứng xử lịch lãm, nghĩa tình thủy chung son sắt, đó mới chính là gốc của Quan họ. Tình cảm gắn bó của người Quan họ đúng nghĩa bạn Kim Lan, vẫn còn đầy ắp, vẹn nguyên trong cuộc sống hôm nay.
PV: Người ta gọi Xuân Mùi là người “truyền đạo”, người “kể chuyện”, người “hát bè trầm” cho Quan họ thăng hoa... Tôi thấy nghệ sĩ giống như một “người dẫn đường” có tâm đưa công chúng bước vào thế giới lấp lánh, mê say của Quan họ. Trên hành trình ấy, chắc có rất nhiều kỉ niệm đặc biệt?
NSƯT Xuân Mùi: Khi biểu diễn Quan họ phục vụ cho cán bộ, nhân viên của một công ty ở Sài Gòn cách đây mấy chục năm. Sát giờ diễn mà hội trường lác đác vài khán giả, trong khi ngoài sảnh lại rất đông người cứ nấn ná, nhòm qua cửa chứ không chịu vào trong. Lúc ấy, tôi bật mic nói: “Quan họ với người miền Nam giống như trái sầu riêng với người miền Bắc vậy! Ban đầu người miền Bắc chúng tôi cũng không thích sầu riêng nhưng khi ăn rồi thì thích, thích rồi thì mê, mê rồi thành nghiện. Thế nên, tôi trân trọng kính mời quý vị ngoài sảnh hãy vào trong hội trường, tôi chỉ xin đúng 15 phút, nếu sau đó quý vị không thích có thể thoải mái đứng lên ra ngoài”.
Và bạn biết không, sau 15 phút, không một ai bỏ ra, ngược lại hội trường cứ đông dần lên, từ hai ba hàng ghế, sau được nửa hội trường và cuối cùng cả hội trường chật kín khán giả. Chương trình kết thúc, anh chị em bảo tôi: Xuân Mùi đã “bỏ bùa” khán giả Sài Gòn.
PV: Đâu chỉ có “bỏ bùa” khán giả phương Nam, sau này nghệ sĩ còn khiến cả vạn người thiên hạ cũng “phải lòng” Quan họ đấy thôi! Giống như một quả cầu tuyết, nghệ sĩ Xuân Mùi đi đến đâu là khán giả Quan họ đông thêm ở đó! Tôi nói vậy chắc không sai?
NSƯT Xuân Mùi: Nếu gật đầu với nhận xét này thì tôi chưa phải người Quan họ vì người Quan họ luôn khiêm nhường. Nhưng thực lòng, nếu tính tổng số buổi đi nói chuyện, thuyết minh, dẫn chương trình, làm MC... thì đến nay chắc cũng gần 1 vạn buổi rồi, còn khán giả thì không tính hết được.
PV: Suốt nửa thế kỉ mang Quan họ đi “khoe” khắp cả nước, còn khoe với bạn bè thế giới, nay nghỉ hưu rồi nhưng công chúng vẫn thấy ông mải miết, nặng tình với di sản quê hương. Rất muốn hỏi, bây giờ nghệ sĩ đã tìm được ai đủ xứng đáng để có thể thay mình dẫn chuyện Quan họ?  
NSƯT Xuân Mùi: Chẳng riêng bạn, từ lâu nhiều khán giả trong đó có cả các vị lãnh đạo tỉnh cũng hỏi tôi câu này. Không phải là không có mà người hơn tôi rất nhiều, nhưng người bằng thì tôi vẫn đang tìm...
Sở dĩ về hưu rồi tôi vẫn không nghỉ là bởi “cái tình” của những người chơi Quan họ cứ bắt tôi phải làm việc. Trước đây, tôi cứ tưởng mình là thằng say Quan họ nhất nhưng hóa ra, ở các làng xã còn có nhiều gã say Quan họ hơn mình rất nhiều. Tự nhiên, tôi thấy hổ thẹn vì mình vốn là người chuyên nghiệp mà sự say mê chưa thể bằng họ... Thêm nữa là vì các “fan” hâm mộ Quan họ luôn mang đến cho tôi những món quà tinh thần lớn lao, những niềm vui mà không vật chất nào so sánh được!
PV: Càng trò chuyện với nghệ sĩ càng thú vị, tiếc là thời gian của buổi chiều quá ngắn. Tôi thấy nghệ sĩ lại đang có khách chờ!?
NSƯT Xuân Mùi: Vâng, đó là những người bạn đến từ Thái Bình và cũng rất say Quan họ. Chúng tôi phải chuẩn bị cho chương trình giao lưu trực tuyến với CLB Quan họ châu Âu vào tối nay.
PV: Thật ngại vì đã lấy mất nhiều thời gian của nghệ sĩ. Trân trọng cảm ơn và xin phép sẽ tiếp tục được hầu chuyện Quan họ cùng ông trong nhiều dịp khác!
NSƯT Xuân Mùi: Cảm ơn bạn, tôi luôn trân trọng và rất sẵn lòng với những người yêu thích, muốn tìm hiểu văn hóa Quan họ!