Phản biện xã hội, nguồn lực tri thức to lớn cần được khai thác từ các Hội nghề nghiệp

Phản biện xã hội (PBXH) là phản ánh một hiện tượng tất yếu trong đời sống chính trị-xã hội. Càng ngày, người ta càng nhận ra vai trò to lớn của PBXH, khi đứng trước những vấn đề lớn, đặc biệt là những chủ trương, chính sách, đề án xã hội quan trọng…

Hiểu đúng về PBXH và khai thác nó như thế nào là hai vấn đề cần được nghiên cứu, để cho công tác PBXH ngày càng có hiệu quả, nhất là khai thác từ các tổ chức xã hội, hội nghề nghiệp.

Để hiểu PBXH, trước hết phải hiểu phản biện là gì? Phản biện là “bàn luận theo hướng ngược lại, hoặc là sự tranh luận, tranh cãi”. Nó không giống với góp ý, phê bình, kiến nghị (không đòi hỏi phải có đủ căn cứ khoa học, thực tiễn như phản biện). Từ đó có thể hiểu PBXH là sự biện luận, thẩm định, đánh giá của các lực lượng xã hội đối với những chủ trương, chính sách, đề án, dự án xã hội… liên quan đến quyền lợi và đời sống của các thành viên trong xã hội; thực chất là sự phản biện của nhân dân, là một loại thước đo mức độ dân chủ xã hội.

Thực tế đã chứng minh với rất nhiều những vấn đề lớn của đất nước và của tỉnh Bắc Ninh, khi lấy ý kiến phản biện đã có được những quyết sách đúng đắn, mang lại giá trị kinh tế-xã hội to lớn. Gần đây nhất là quá trình xây dựng Hiến pháp mới, các luật sửa đổi như: Luật Đất đai, Luật Xây dựng, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu… không chỉ đơn thuần là lấy ý kiến góp ý mà là sự tranh luận trái chiều để đi đến thống nhất cao về nhận thức, khẳng định những quan điểm, lập trường và đồng thời cũng điều chỉnh, bổ sung được nhiều điểm dựa trên những phân tích khoa học, thực tiễn.

Ở tỉnh ta, vấn đề PBXH cũng đã được quan tâm, trong đó các tổ chức xã hội nghề nghiệp là kênh quan trọng. Đáng chú ý là những phản biện của Hội Xây dựng và Hội Kiến trúc sư Bắc Ninh. Chúng ta đã từng biết hầu hết các Đồ án quy hoạch lớn về đô thị, công nghiệp, quy hoạch nông thôn mới đều được hai Hội tham gia phản biện với tinh thần đầy trách nhiệm và tính chuyên nghiệp. Có những phản biện được tiếp thu có giá trị điều chỉnh những quyết sách lớn, ví dụ như từ quy hoạch Vùng tỉnh, ý kiến phản biện cho rằng cần điều chỉnh thời gian tỉnh trở thành thành phố trực thuộc Trung ương vào năm 2020 thành những năm 20 của thế kỷ; rồi lộ trình phát triển của từng đô thị; phản biện về sự phân vùng chức năng đô thị, không gian kinh tế-đô thị; về quy hoạch nông thôn mới gắn với Chương trình phát triển đô thị… Những dự án lớn về hạ tầng như bảo tồn di tích Thành cổ Bắc Ninh, đường Kinh Dương Vương kéo dài, hệ thống thoát nước và xử lý nước thải thành phố Bắc Ninh, thị xã Từ Sơn, các dự án xử lý rác thải v.v… là những dự án được hai Hội phản biện rất chắc chắn về cơ sở lý luận và thực tiễn. Có những dự án cụ thể, phản biện của hai Hội đã khiến nhà đầu tư và tư vấn (thậm chí cả tư vấn nước ngoài) phải xem xét lại tính khả thi của dự án hoặc xem lại cách tiếp cận vấn đề như Quy hoạch khu du lịch quan họ Phật Tích, Khu du lịch Rồng Việt…

Không chỉ có thế, hai Hội còn tham gia phản biện nhiều đề án xây dựng quy định pháp luật về phân công phân cấp các lĩnh vực quản lý nhà nước, các đề án kỹ thuật và tổ chức bộ máy của Ngành Xây dựng trên tinh thần “không nói xuôi chiều”. Phản biện của hai Hội đã đóng góp không nhỏ cho sự thành công của công tác quản lý nhà nước, cho hiệu quả kinh tế-xã hội và kỹ thuật đối với nhiều dự án, đề án, chương trình… Trong thời gian tới, Hội Xây dựng đã xây dựng chương trình hoạt động toàn khóa nhằm cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội lần thứ III của Hội được tổ chức tháng 5-2014 với nhiều đổi mới quan trọng về công tác PBXH. Điểm nổi bật trong phương hướng mới là để nâng cao chất lượng PBXH, Hội áp dụng hình thức lấy ý kiến rộng rãi các hội viên thông qua thư điện tử, hội thảo trước khi cử chuyên gia hoặc phản biện bằng văn bản.

Như vậy có thể thấy vai trò của PBXH quan trọng như thế nào. Vấn đề thứ hai thuộc về các cơ quan quản lý Nhà nước. Nhà nước muốn được phản biện, cần được phản biện và phải được phản biện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng của những quyết sách. Đó chính là việc khai thác các nguồn lực PBXH. Trong các nguồn lực đó, cần coi trọng khai thác phản biện từ phía các tổ chức Hội nghề nghiệp, vì ở đây tập trung trí tuệ của lực lượng trí thức, trong đó có nhiều chuyên gia giàu kiến thức, kinh nghiệm và tâm huyết, họ sẵn sàng bỏ thời gian và công sức để nghiên cứu, phản biện mà chẳng đòi hỏi có thù lao. Để PBXH ngày càng tốt hơn, có ba vấn đề Nhà nước cần lắng nghe. Một là, phải tạo sân chơi thật sự cởi mở để mọi tổ chức, cá nhân đều có thể tham gia PBXH. Hai là, tạo cơ chế để cơ quan Nhà nước, chủ các dự án, đề án không “lẩn tránh” sự phản biện; đồng thời cơ chế về sự kiểm soát sự tiếp thu ý kiến phản biện. Ba là, cơ chế ứng xử với các đối tượng PBXH để khuyến khích họ chủ động tham gia nhiều hơn ý kiến phản biện những vấn đề lớn của tỉnh, của các ngành và các địa phương, nhất là những vấn đề nóng, bức xúc mà dư luận xã hội có nhiều quan tâm.

Xã hội càng dân chủ, văn minh thì PBXH càng được đề cao, và ý thức tham gia PBXH cũng càng tự giác, PBXH đã và đang trở thành nguồn lực tri thức to lớn cho sự phát triển đất nước. Hội Xây dựng Bắc Ninh xin được tiếp tục tham gia các diễn đàn PBXH với ý thức trách nhiệm và tinh thần khoa học, thực tiễn để ngày càng đóng góp nhiều hơn, tốt hơn cho sự nghiệp phát triển của tỉnh, hướng tới giàu đẹp, văn minh.