Phân cấp quản lý di tích phù hợp bối cảnh mới

Bắc Ninh là tỉnh giàu có về di sản văn hóa với số lượng di tích nhiều nhất cả nước. Tính đến tháng 12-2020, toàn tỉnh có tổng số 1.589 di tích thuộc nhiều thể loại như: đền, đình, chùa, nghè, thành cổ, văn miếu, văn chỉ, lăng tẩm, di chỉ khảo cổ học.

Trong đó có 628 di tích được Nhà nước xếp hạng gồm: 4 di tích quốc gia đặc biệt, 203 di tích quốc gia và 421 di tích cấp tỉnh; có 13 hiện vật, nhóm hiện vật được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia. Các di tích dày đặc, phân bổ rộng khắp 8 huyện, thị xã, thành phố.

Hàng năm, công tác trùng tu tôn tạo di tích được tỉnh quan tâm từ nguồn kinh phí đầu tư của tỉnh và từ Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa. Những công trình trọng điểm được tỉnh đầu tư tu bổ những năm gần đây như: Chùa Dâu, chùa Bút Tháp, chùa Phật Tích, chùa Dạm, Lăng và đền thờ Kinh Dương Vương, đền Cao Lỗ Vương... Các di tích được trùng tu, tôn tạo có thiết kế, phê duyệt và có ý kiến đóng góp của chuyên gia, cơ quan chuyên môn. Đặc biệt, nhờ làm tốt công tác tuyên truyền, vận động, kêu gọi xã hội hóa, các địa phương huy động được nguồn kinh phí hàng trăm triệu, hàng tỷ đồng, thậm chí lên đến hàng ngàn tỷ đồng cho việc trùng tu, tôn tạo di tích...
Dù đạt nhiều thành tựu trong công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích song thực tiễn cũng cho thấy tình trạng xâm phạm di tích vẫn diễn ra. Việc tiếp nhận, bổ sung, bài trí hiện vật, đồ thờ tự mới vào di tích chưa có sự thỏa thuận, đồng ý của cơ quan chuyên môn còn khá phổ biến; nhiều di vật, cổ vật chưa được bảo quản đúng cách, nghiêm ngặt dẫn đến tình trạng bị hư hỏng. Đặc biệt là quá trình tu bổ, cải tạo làm mới di tích ở một số địa phương còn mang tính tự phát, chưa thống nhất và chưa xin phép các cấp có thẩm quyền dẫn đến công trình bị méo mó, biến dạng, làm mất đi vẻ đẹp kiến trúc gốc… Nguyên nhân chính của những tồn tại trên là do nhận thức về vấn đề bảo tồn di tích trong một bộ phận người dân còn hạn chế, cộng với sự thiếu quan tâm, sâu sát của nhiều chính quyền địa phương.

Nhiều di tích trên địa bàn tỉnh được đầu tư tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp trong những năm qua.

Chính vì vậy, để huy động toàn hệ thống chính trị và nhân dân địa phương tham gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản, mới đây, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 10/2021/QĐ-UBND quy định quản lý di tích, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia trên địa bàn tỉnh, thay thế cho văn bản số 242 năm 2014. Đối tượng điều chỉnh của quy định mới bao gồm các hoạt động về quản lý di tích lịch sử - văn hoá đã được nhà nước xếp hạng và toàn bộ di tích chưa được xếp hạng nhưng nằm trong danh mục kiểm kê.
Điểm nổi bật của Quy định là việc phân cấp, làm rõ trách nhiệm, mối quan hệ phối hợp của các cấp, các ngành trong quản lý hoạt động, bảo vệ và phát huy giá trị di tích, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia. Trong đó, trao quyền quản lý trực tiếp cho chính quyền địa phương và chủ sở hữu di tích là các cộng đồng dân cư. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch trực tiếp quản lý các di tích: Văn Miếu Bắc Ninh, Khu lưu niệm đồng chí Nguyễn Văn Cừ và Khu lưu niệm đồng chí Ngô Gia Tự. Ngoài 3 di tích trên, UBND cấp huyện có chức năng quản lý nhà nước đối với di tích trên địa bàn. UBND cấp xã quản lý trực tiếp các di tích của địa phương, có trách nhiệm thành lập, kiện toàn và quy định nội quy, quy chế hoạt động của Ban Quản lý di tích địa phương.
Là cơ quan chuyên môn được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch giao hướng dẫn, theo dõi, kiểm tra thực hiện quy định này, ông Nguyễn Hữu Mạo, Giám đốc Ban Quản lý di tích tỉnh cho biết: Không chỉ hỗ trợ công tác quản lý, nêu cao vai trò trách nhiệm, sự quan tâm của chính quyền địa phương trong việc bảo vệ di tích mà quy định mới còn áp dụng cho quá trình vận hành, khai thác, phát huy giá trị di tích cũng như việc tiếp nhận, quản lý di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia, thăm dò khai quật khảo cổ học. Đáng chú ý là làm rõ hơn trách nhiệm của các cấp chính quyền và cơ quan chuyên môn liên quan đến quá trình lập, phê duyệt, thẩm định hồ sơ thiết kế thi công tu bổ di tích. Văn bản này cũng có sự điều chỉnh, sửa chữa một số bất cập, tạo sự đồng bộ, phù hợp với các văn bản liên quan của các cấp, ngành, từ đó rút ngắn thời gian trong quy trình bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích.
Ban Quản lý di tích tỉnh cũng mới được bổ sung chức năng, nhiệm vụ thực hiện tư vấn lập hồ sơ dự án tu bổ di tích, báo cáo kinh tế-kỹ thuật tu bổ di tích, quản lý các dự án tu bổ và giám sát thi công tu bổ di tích. Qua đó, tăng hiệu quả hoạt động nghiệp vụ chuyên môn trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị di tích trên địa bàn tỉnh.