Phát lộ quy mô, diện mạo chùa Dạm thời Lý

Như tin đã đưa, ngày 5-11-2011 đã diễn ra cuộc tọa đàm khoa học hiện trường về kết quả thám sát khai quật khảo cổ học chùa Dạm (xã Nam Sơn, thành phố Bắc Ninh) thu hút nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu khoa học lịch sử, khảo cổ, văn hóa, kiến trúc. Độc đáo, khác biệt về kiến trúc cũng như diện mạo, quy mô rộng lớn của chùa Đại Lãm trong thời Lý là nhận định chung của nhiều nhà nghiên cứu. Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với một số chuyên gia, nhà nghiên cứu khoa học lịch sử, khảo cổ và người dân về một số vấn đề khảo sát khai quật khảo cổ học chùa Dạm tại buổi tọa đàm.

Cấp nền nào cũng thấy những tổ hợp kiến trúc thời Lý

(PGS.TS Tống Trung Tín, Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam)

Chùa Dạm nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam, đặc biệt là trong thời Lý. Trước đây, do bị phá hủy nên mọi người chưa biết cấu trúc đúng của chùa trong thời Lý là như thế nào. Dẫu vậy, trên mặt đất hiện vẫn còn những di tích, di vật cực kỳ giá trị như: 4 tầng nền bằng đá rất lớn mà ít chùa nào có được hay cột đá chạm rồng được giới nghiên cứu khảo cổ học và mỹ thuật coi đây là biểu tượng của mỹ thuật dân tộc Việt Nam cổ truyền, rất độc đáo, rất riêng nhưng cũng mang ảnh hưởng của tinh hoa mỹ thuật thế giới.

Do diện mạo ban đầu cơ bản không còn nữa nên việc nghiên cứu, tiến tới phục dựng lại ngôi chùa thời Lý huy hoàng, biểu trưng cho sức mạnh văn hóa Việt Nam là rất cần thiết. Muốn làm được điều đó, đòi hỏi phải khai quật khảo cổ học, nghiên cứu các di tích, di vật dưới lòng đất của dân tộc, của cha ông để trên cơ sở đó tìm kiếm các dữ kiện khoa học. Hiện nay, chúng tôi đã bước đầu thám sát được 300 m2 tại 4 cấp nền và cấp nền nào cũng thấy dấu tích kiến trúc thời Lý như: móng trụ, nền tháp… Mỗi tầng nền đều thấy những tổ hợp kiến trúc song song, thẳng hàng với nhau. Kết quả đó cho thấy Chùa Dạm trong thời Lý có quy mô cực kỳ lớn, đúng là Đại Quốc tự. Và dù mới chỉ là giả thuyết song mặt bằng ban đầu rất độc đáo và khác biệt, ngay cả với các ngôi chùa thời Lý và đặc biệt là khác biệt trong suốt “dòng suối” của lịch sử kiến trúc chùa Việt Nam nói riêng, lịch sử kiến trúc Việt Nam nói chung.

Cần khai quật tổng thể để bóc tách toàn bộ mặt bằng di tích

(GS.TSKH Lưu Trần Tiêu, Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia)

Trước hết, tôi xin khẳng định rằng tỉnh Bắc Ninh và các nhà nghiên cứu ở Viện Khảo cổ đã triển khai thám sát khảo cổ học di tích chùa Dạm một cách bài bản, khoa học với kết quả thu được bước đầu giúp làm sáng tỏ một số vấn đề về kiến trúc, quy mô của di tích.

Trong lịch sử đã nói nhiều đến chùa Dạm nhưng lâu nay giới nghiên cứu mới chỉ quan tâm đến cột đá chùa Dạm mà chưa chú ý đến những dấu tích khác. Vì vậy, kết quả của đợt thám sát khai quật khảo cổ học đầu tiên này có ý nghĩa quan trọng, hội tụ giá trị trên nhiều phương diện văn hóa, tôn giáo, lịch sử, nghệ thuật, kiến trúc… Một số nhận định, giả thiết rút ra từ kết quả khai quật khảo cổ là có cơ sở. Tuy nhiên, trên cả 4 cấp nền có nhiều lớp văn hóa chồng lên nhau mà chưa có điều kiện bóc tách hết. Vì thế, để chứng minh những ý tưởng, giả định đã nêu ra đòi hỏi phải có cuộc khai quật tổng thể nhằm bóc tách toàn bộ mặt bằng di tích từ cấp nền 1 đến cấp nền 4. Sau đó, kết hợp nghiên cứu tổng thể các tư liệu hiện còn ở tất cả các loại sách vở, bia ký rồi so sánh, tập hợp… Như vậy mới có cái nhìn tổng thể, xác định được vị trí, kết cấu cũng như các vấn đề liên quan đến kiến trúc chuẩn, diện mạo ban đầu của ngôi chùa xưa. Cuối cùng mới căn cứ vào các điều kiện cụ thể, tính toán kinh phí để bàn tiếp đến việc thiết kế, phục dựng lại ngôi chùa cho phù hợp và đúng qui định.

Nghiên cứu liên ngành để có cơ sở khoa học

(TS. Đặng Văn Bài, nguyên Cục trưởng Cục Di sản Việt Nam)

Tuy diện tích khai quật ban đầu còn khiêm tốn song phải khẳng định rằng, kết quả thu được là những phát hiện mang tính khoa học cao bởi cách làm bài bản, trình tự và đặc biệt đã có sự gắn kết liên ngành giữa khảo cổ với sử học, kiến trúc, tôn giáo, văn hóa… Cơ quan chuyên môn với chính quyền địa phương cũng đã có sự phối hợp chặt chẽ.

Từ những kết luận khoa học bước đầu sẽ làm tiền đề tiếp tục gợi mở các vấn đề khác. Ngoài nghiên cứu chi tiết cần phải nghiên cứu mở rộng về cảnh quang, có cái nhìn bao quát chung, hình thành những thiết chế văn hóa liên vùng thuận chiều, gắn với các điểm, tour du lịch phù hợp để khai thác và phát huy hiệu quả giá trị di tích chùa Dạm. Và quan trọng nhất trong quá trình nghiên cứu là phải luôn có sự phối hợp chặt chẽ, thường xuyên giữa khảo cổ với các ngành khác như văn hóa, lịch sử, tôn giáo, mỹ thuật, kiến trúc, thiết kế, xây dựng… để các kết quả khai quật khảo cổ có cơ sở khoa học cao nhất.

Có phương án bảo vệ và trưng bày di vật khảo cổ

(Ông Nguyễn Thế Hùng, Cục trưởng Cục Di sản văn hóa)

Kết quả thám sát khảo cổ bước đầu rất đáng chú ý nên mong rằng các ban, ngành hữu quan cần tiếp tục phối hợp tích cực, chặt chẽ hơn nữa để xây dựng phương án quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị địa điểm cũng như di vật khảo cổ. Đặc biệt, cộng đồng dân cư cần nêu cao ý thức trách nhiệm gìn giữ, bảo vệ khu vực khai quật và những hiện vật tìm được. Bên cạnh đó, ngay sau khi kết thúc đợt thăm dò khảo cổ cần sớm xây dựng đề án, tổ chức khai quật quy mô tổng thể để vừa bảo đảm cho việc khai quật được thực hiện nối tiếp, liên tục vừa tạo sự đồng bộ, hài hòa, khoa học cho việc thiết kế, thi công các công trình xây dựng sau này, tránh lãng phí và được dư luận xã hội đồng tình, ủng hộ.

Mong sớm phục dựng lại chùa Dạm như thuở ban đầu

(Bà Đoàn Thị Dân, người dân Tự Thôn, xã Nam Sơn, thành phố Bắc Ninh)

Tôi nghe các cụ kể lại rằng, chùa Dạm được xây dựng từ thời Lý, trong suốt 10 năm mới xong. Ngôi chùa xưa gồm 100 gian bề thế, to đẹp lắm nhưng đã bị phá hủy hết trong chiến tranh. Về sau, người dân chúng tôi quyên góp, dựng tạm vài gian để làm địa điểm lễ bái, thờ phụng.

Chùa không có sư trụ trì nên các cụ bà ai rảnh rỗi thì thay nhau lên trông nom. Là thủ nhang ở chùa hai năm nay, tôi thấy các du khách đến thăm quan chùa Dạm đều khen không gian, cảnh quang nơi đây rất đẹp. Nhưng bao năm qua, chùa thì nhỏ lại nằm heo hút trên núi mà đường lên thì xấu nên bà con đều mong mỏi có một ngôi chùa khang trang, sạch đẹp để chúng tôi và du khách thập phương đến có nơi chiêm bái, tín ngưỡng tâm linh. Khi biết Nhà nước tổ chức khai quật khảo cổ học ở đây để chuẩn bị cho việc phục dựng lại nguyên vẹn kiến trúc chùa Dạm như thuở ban đầu, người dân ở đây đều rất phấn khởi và tự nhận thấy trách nhiệm giữ gìn, bảo vệ các hiện vật cũng như các hố, các điểm khai quật khảo cổ.

Thuận Cẩm