Phổ cập giáo dục trung học, vì sao không về đích đúng hẹn?

Năm 2002, tỉnh Bắc Ninh được Bộ GD-ĐT công nhận hoàn thành phổ cập giáo dục trung học cơ sở (THCS). Mục tiêu đặt ra tiếp theo là đạt chuẩn phổ cập giáo dục bậc trung học vào năm 2010. Tuy nhiên đến hết năm 2008, hầu hết các chỉ tiêu phấn đấu của tỉnh đều… không đạt. Đề án phổ cập giáo dục bậc trung học của Bắc Ninh chắc chắn không thể về đích đúng hẹn vào năm 2010! Vậy đâu là nguyên nhân cơ bản?

Bất cập trong quy định tiêu chí với cấp xã, phường...

Đối với cấp xã, phường, thị trấn, Bộ quy định “Các đơn vị phải đạt và duy trì vững chắc chuẩn Quốc gia về phổ cập giáo dục THCS”. ở tiêu chí này thì 100% xã, phường, thị trấn của tỉnh đều đạt. Tiếp theo, Bộ quy định “Các đơn vị phải huy động 95% trở lên số đối tượng phổ cập đã tốt nghiệp THCS vào học THPT, Bổ túc THPT, trung cấp chuyên nghiệp (TCCN) và trường dạy nghề. Trong đó ít nhất 15% vào học các trường dạy nghề và 15% vào các trường TCCN”. Riêng tiêu chí này thì 100% các xã, phường, thị trấn của tỉnh đều chưa đạt và sẽ rất khó đạt trong một số năm tới đây. Một mặt bởi hệ thống trường nghề của tỉnh chưa nhiều, công tác phân luồng chưa tốt, nhưng quan trọng là hết THCS đa số các em đều mong muốn học tiếp THPT và thi vào ĐH,CĐ mà không muốn học TCCN hay các trường nghề. Đây thực sự là niềm tự hào của vùng đất khoa bảng. Năm học 2008-2009, toàn tỉnh có tới xấp xỉ 50% học sinh tốt nghiệp THPT trúng tuyển vào các trường ĐH,CĐ. Bộ cũng quy định “Các đơn vị phải bảo đảm tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THPT hằng năm đạt 85% trở lên”. ở tiêu chí này về tỷ lệ chung toàn tỉnh thì đạt, nhưng không thể đạt ở từng xã, phường, thị trấn. Điều này thật dễ hiểu bởi truyền thống hiếu học, các điều kiện phục vụ cho dạy và học, nhận thức về việc học… của mỗi địa phương không giống nhau, vì thế không ít xã, thị trấn có trên 90% học sinh tốt nghiệp THPT hằng năm, nhưng ngược lại cũng có xã, thị trấn mỗi năm chỉ có khoảng 50% tốt nghiệp THPT… Tiêu chí cuối, Bộ quy định các đơn vị phải “Bảo đảm tỷ lệ thanh thiếu niên độ tuổi 18 tuổi đến 21 có bằng tốt nghiệp THPT, bổ túc THPT hoặc TCCN từ 75% trở lên và ít nhất 10% trở lên có bằng tốt nghiệp đào tạo nghề”. Trên thực tế, rất nhiều xã, thị trấn của 8/8 huyện, thị xã, thành phố có trên 85% thanh thiếu niên từ 18 tuổi đến 21 tuổi tốt nghiệp THPT, Bổ túc THPT hoặc TCCN nhưng lại không đơn vị nào bảo đảm 10% có bằng tốt nghiệp đào tạo nghề. Rõ ràng, xét theo các tiêu chí của Bộ GD-ĐT thì đến hết năm 2008 không có xã, phường, thị trấn nào của tỉnh đạt chuẩn phổ cập bậc giáo dục trung học.

... đến các tiêu chí cấp huyện, thị xã

Ở cấp huyện, thị xã, thành phố (thuộc tỉnh), Bộ GD-ĐT quy định “Đơn vị phải đạt và duy trì chuẩn Quốc gia về phổ cập giáo dục THCS”. Tiêu chí này đương nhiên Bắc Ninh đạt bởi cả 8/8 huyện, thị xã, thành phố của tỉnh đã hoàn thành và phổ cập vững chắc giáo dục THCS từ cuối năm 2002. Tiêu chí thứ hai, Bộ quy định mỗi đơn vị phải có “50% trở lên trường Tiểu học (TH) và 40% trở lên trường THCS đạt chuẩn Quốc gia, 50% học sinh TH được học 2 buổi/ngày”. Sau nhiều nỗ lực, đến nay, toàn tỉnh đã có 98% trường TH đạt chuẩn Quốc gia mức 1, vượt quy định 48%; trên 50% học sinh TH được học 2 buổi/ngày, đạt quy định; tỷ lệ trường chuẩn Quốc gia bậc THCS đạt 36,3% và dự kiến sẽ đạt khoảng 40% trong năm 2009, vậy cũng coi là đạt. Tiêu chí thứ ba của Bộ là “Có 90% trở lên số đơn vị cơ sở được công nhận đạt chuẩn bậc phổ cập bậc trung học tại thời điểm điều tra”. Hiện tại 100% số xã, phường, thị trấn của tỉnh đều chưa được công nhận đạt chuẩn tại thời điểm điều tra. Có nghĩa là cả 8/8 huyện, thị xã, thành phố của tỉnh chưa đạt tiêu chí này. Tiêu chí cuối cùng cho cấp huyện, thị xã, thành phố (thuộc tỉnh), Bộ quy định “Mỗi đơn vị có ít nhất 2 trường THPT đạt chuẩn Quốc gia, 1 trung tâm kỹ thuật tổng hợp-hướng nghiệp, 1 trung tâm GDTX”. Đây là tiêu chí cực kỳ khó đạt đối với tất cả các địa phương toàn quốc. Bắc Ninh là một trong những địa phương đồng bộ nhất về hệ thống giáo dục đến nay cũng chỉ có 4/37 trường THPT đạt chuẩn Quốc gia; 8 trung tâm GDTX; 7 trung tâm dạy nghề (thị xã Từ Sơn chưa có), nhưng các trung tâm dạy nghề này mới chỉ dừng lại ở đào tạo nghề ngắn hạn chứ chưa có trung tâm đào tạo nghề chương trình 3 năm trở lên, so với yêu cầu của Bộ là chưa đạt. Như vậy xét theo tiêu chí của Bộ thì năm 2008 tỉnh Bắc Ninh chưa có huyện, thị xã, thành phố đạt chuẩn phổ cập giáo dục bậc trung học. Đề án phổ cập giáo dục bậc trung học của Bắc Ninh chắc chắn không thể về đích đúng hẹn vào năm 2010.

Thực hiện các mục tiêu phổ cập theo hướng nào?

Từ việc áp các tiêu chí của Bộ GD-ĐT làm chuẩn chung cho cả nước, nhất là trong bối cảnh thực hiện cuộc vận động “2 không” như hiện nay, có thể khẳng định, đến năm 2015 cũng khó có tỉnh, thành phố nào trên phạm vi toàn quốc hoàn thành mục tiêu phổ cập giáo dục bậc trung học. Được biết Bộ đã nhận thấy điều này nên đang có hướng điều chỉnh lại một số tiêu chí. Đối với Bắc Ninh, tỉnh yêu cầu ngành GD-ĐT thiết thực hơn trong công tác tham mưu, chỉ đạo thực hiện các mục tiêu giáo dục phù hợp với điều kiện, đặc điểm riêng của tỉnh công nghiệp trong tương lai. Muốn vậy, ngay từ bây giờ phải làm tốt công tác tuyên truyền giúp thực hiện hiệu quả việc phân luồng học sinh sau THCS; tư vấn, hướng nghiệp mùa thi cho học sinh THPT. Từng bước hoàn thiện mạng lưới trường, lớp ở từng cấp học, ngành học, tăng cường cơ sở vật chất trường học theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục… Thực hiện tốt các nhiệm vụ đó vừa để tiếp tục hoàn thành các tiêu chí phổ cập giáo dục trung học (phấn đấu cơ bản hoàn thành vào năm 2015), tránh lãng phí ngân sách dành cho giáo dục, đồng thời tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH của tỉnh trên đường hội nhập và phát triển.

 Thanh Tú