Phòng, chống HIV/AIDS trong cộng đồng MSM

MSM là viết tắt của nhóm quan hệ tình dục đồng giới nam. Tại Bắc Ninh, ước tính cộng đồng MSM hiện đang có khoảng hơn nghìn người, song mới có 170 người đang điều trị dự phòng PrEP - phương pháp dự phòng trước phơi nhiễm HIV hiệu quả nhất cho nhóm MSM theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Công tác giám sát trong những năm gần đây cho thấy tỷ lệ lây nhiễm HIV trong nhóm MSM có xu hướng gia tăng nhanh, thách thức công tác phòng, chống HIV/AIDS ở giai đoạn hiện nay.

Theo bác sĩ Đinh Mai Vân, Trưởng khoa Phòng, chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, nếu như trước đây HIV có 3 đường lây truyền chủ yếu là tiêm chích ma tuý, quan hệ tình dục không an toàn qua các nhóm mại dâm và từ mẹ sang con, thì gần đây lây nhiễm HIV có xu hướng gia tăng mạnh trong nhóm MSM.
Mặc dù chưa có thống kê cụ thể số người đồng tính mắc AIDS trên địa bàn tỉnh, song theo báo cáo giám sát trọng điểm các năm 2011, 2015 và 2020, ở quy mô toàn quốc, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM có xu hướng tăng nhanh (từ 3,9% năm 2011, lên 5,1% năm 2015 và 13,3% năm 2020). Số MSM chiếm khoảng 50% trong số người nhiễm HIV được phát hiện năm 2020, chủ yếu ở độ tuổi trẻ, đặc biệt là công nhân các khu công nghiệp và học sinh, sinh viên. Cũng trong số liệu giám sát phát hiện hằng năm, nhiễm HIV đang được trẻ hoá nhanh và đường lây chủ yếu qua quan hệ tình dục không an toàn, đặc biệt là quan hệ tình dục đồng giới nam. Nhóm tuổi 15-24 tăng nhanh trong số phát hiện mới, từ 4% năm 2012 lên 12,9% năm 2019 và 25,6% năm 2021. Phân tích đường lây trong nhóm tuổi này năm 2021 cho thấy, 89,8% lây qua đường tình dục, trong đó lây qua quan hệ tình dục đồng giới nam chiếm 74,6%.
Được khởi động từ tháng 6-2020, qua hơn 2 năm triển khai, từ số bệnh nhân ít ỏi ban đầu, chương trình điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) đã tiếp nhận 170 bệnh nhân. Dịch vụ PrEP được triển khai tại 4 cơ sở y tế công lập: Khoa Truyền nhiễm (Bệnh viện Đa khoa tỉnh); Trung tâm Y tế 2 huyện Gia Bình, Quế Võ; Cơ sở điều trị Methadone - Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh. Đối tượng được điều trị là nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới, người chuyển giới nữ, bạn tình bị nhiễm của người nhiễm HIV, người tiêm chích ma tuý, phụ nữ mại dâm và các nhóm khác. Trong quá trình điều trị PrEP, bệnh nhân được thực hiện các dịch vụ xét nghiệm như: HIV, viêm gan C, lậu, giang mai… Điều trị PrEP là một can thiệp dự phòng hữu hiệu nhằm giảm số người nhiễm HIV mới đã được Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo và được Bộ Y tế phê duyệt triển khai kịp thời nhằm kiểm soát dịch HIV trong tình hình mới. Các bằng chứng khoa học cho thấy việc sử dụng PrEP làm giảm đến 97% nguy cơ nhiễm HIV qua quan hệ tình dục không an toàn.

Nhân viên y tế  tư vấn xét nghiệm HIV và sử dụng thuốc PrEP trong một sự kiện của cộng đồng LGBT (đồng tính, song tính, chuyển giới).

Mặc dù ghi nhận số người điều trị PrEP tăng đáng kể trong hơn 2 năm qua, song so với tổng số người thuộc cộng đồng MSM thì con số 170 vẫn rất khiêm tốn. Theo cơ quan chuyên môn, đối tượng đang điều trị dự phòng PrEP chủ yếu là thanh niên trong các khu, cụm công nghiệp và khó khăn lớn nhất trong công tác phòng, chống HIV/AIDS cho đối tượng này là còn hạn chế về nhận thức, kiến thức, tỷ lệ người từ 15 đến 24 tuổi có hiểu biết đúng chỉ chiếm khoảng 40%, thấp hơn nhiều so với chỉ tiêu 80% mục tiêu đặt ra. Điều này cũng có nghĩa là việc thực hành phòng, chống HIV/AIDS trong thanh niên nói chung, trong cộng đồng MSM nói riêng còn rất hạn chế. Trong khi đó, do chưa thể đối mặt với dư luận, một bộ phận không nhỏ người đồng tính vẫn che giấu thân phận, do đó cản trở việc họ công khai tìm kiếm thông tin, tiếp cận các dịch vụ về phòng, chống AIDS như: Tư vấn, điều trị PrEP…
Từ năm 2020 đến nay, dịch HIV/AIDS ở Việt Nam có xu hướng gia tăng, mỗi năm Việt Nam có hơn 13.000 trường hợp nhiễm HIV mới. Trong khi đó, từ năm 2017 - 2019, mỗi năm phát hiện được khoảng 10.000 trường hợp nhiễm HIV. Trong các trường hợp nhiễm mới HIV, có 85% là nam giới và gần 50% trong độ tuổi trẻ (từ 16-29 tuổi). Điều này cho thấy, kết quả phòng, chống HIV/AIDS chưa bền vững và vẫn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát nếu không tiếp tục có những biện pháp can thiệp mạnh mẽ và hiệu quả.
Cùng với những giải pháp có tính chiến lược như: Tăng cường cung cấp các dịch vụ dự phòng, xét nghiệm, điều trị HIV để bảo đảm độ bao phủ cao nhất, cung cấp các dịch vụ có chất lượng tốt nhất, công tác truyền thông phòng, chống HIV/AIDS cần tiếp tục được triển khai rộng rãi hơn, trong đó cần hướng tới các nhóm đối tượng “đích” với nội dung truyền thông chú ý về: Lợi ích của dự phòng sớm lây nhiễm HIV, sử dụng bơm kim tiêm sạch, bao cao su, điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế; các biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV bằng ARV như: Dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP); dự phòng sau phơi nhiễm HIV bằng thuốc kháng HIV (PEP); lan toả thông điệp K=K (Không phát hiện bằng Không lây truyền) để người nhiễm HIV tiếp cận sớm dịch vụ điều trị ARV, tuân thủ điều trị, xét nghiệm tải lượng virus định kỳ và hiểu được ý nghĩa của tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện…