Quan họ lời mới cho thiếu nhi “Có bột mới gột nên hồ”

Để giúp thiếu nhi tiếp cận gần nhất với di sản văn hoá Quan họ rất cần những tác phẩm đặt lời mới phù hợp với tâm lý, lứa tuổi và khả năng cảm nhận của các em. Tuy nhiên nhìn vào số lượng và sức sống các tác phẩm được sáng tác trong thời gian gần đây có thể thấy Quan họ lời mới cho thiếu nhi đang ở vào tình thế vừa thừa lại vừa thiếu.

Trăm hoa đua nở

Bà Nguyễn Thị Bích Thược, người đã có hơn 20 năm làm công tác truyền  dạy Quan họ tại Nhà văn hoá thiếu nhi tỉnh chia sẻ: “Với thiếu nhi thì truyền dạy Quan họ phải bắt đầu bằng việc truyền cho các em niềm yêu thích và say mê học hát. Quả thực với lứa tuổi các em để hiểu và cảm nhận Quan họ cổ là rất khó bởi Quan họ vốn là lối hát giao duyên nghĩa tình giữa nam và nữ. Vì thế bên cạnh một số bài cổ có nội dung phù hợp, tôi thường kết hợp dạy những bài lời mới để các em dễ tiếp cận”. Tuy nhiên cũng theo bà Thược thì tìm được một bài lời mới chất lượng hiện nay không phải là dễ. Hàng trăm bài sáng tác gần đây may ra chỉ chọn được 1 - 2 bài.  Ngược lại có những bài quen thuộc, ra đời cách đây hàng chục năm vẫn được nhiều thế hệ thiếu nhi yêu thích. Những kỳ hội thi, hội diễn số bài mới được dàn dựng ít một phần cũng bởi lý do đó.

Khó tìm được tác phẩm hay

Nhạc sỹ Đức Miêng, người có uy tín lâu năm trong lĩnh vực đặt lời mới, sáng tác ca khúc mang âm hưởng dân ca Quan họ cho rằng: “Quan họ lời mới cho thiếu nhi hiện nay thừa thì vẫn thừa mà thiếu thì vẫn thiếu”. Thừa là bởi có khá nhiều tác phẩm ra đời nhưng không được công chúng đón nhận, phổ biến. Thiếu là thiếu những tác phẩm hay, chất lượng, thể hiện được cả ý nghĩa nội dung và tính nghệ thuật trong sáng tác. Đơn cử như cuộc thi vừa mới diễn ra mà ông làm Trưởng Ban giám khảo. Số lượng gửi về dự thi lên tới hơn 80 bài nhưng vẫn không tìm được tác phẩm nào đủ xuất sắc để trao giải Nhất.

Nguyên nhân của tình trạng trên là do lực lượng sáng tác hiện nay chủ yếu là những người không chuyên. Họ rất nhiệt huyết, trách nhiệm nhưng khía cạnh chuyên môn còn nhiều hạn chế. Theo nhạc sỹ Đức Miêng thì: “Việc đặt lời mới cho Quan họ tưởng đơn giản nhưng thực tế lại không đơn giản chút nào. Tác giả phải có sự am hiểu sâu sắc về âm điệu, độ luyến láy, trầm bổng của Quan họ; phải biết sử dụng ngôn từ sao cho thật uyển chuyển, mềm mại, đúng vần điệu... Chưa kể sáng tác cho thiếu nhi cần lựa chọn những làn điệu dễ hát, dễ thuộc, dễ nhớ; ý tứ, từ ngữ phù hợp với lứa tuổi. Nhiều tác phẩm hiện nay thể hiện chưa phù hợp khiến các em khó tiếp nhận. Vì thế khó có thể có đời sống lâu dài được”.

Có bột mới gột nên hồ

Nhu cầu đã có, lực lượng sáng tác cũng có, vấn đề đặt ra là làm sao để nâng cao chất lượng sáng tác và tạo dựng đời sống cho các tác phẩm. Nhạc sỹ Đức Miêng cho rằng: “Không có bột không thể gột nên hồ. Vì thế quan trọng nhất vẫn là phải bồi đắp thêm về nghề nghiệp cho tác giả. Chúng ta cần nhanh chóng tổ chức một cuộc tập huấn đầy đủ về cách đặt lời mới Quan họ. Nếu chỉ hô hào, cổ vũ sáng tác nhưng không trang bị cho họ kiến thức, kỹ năng thì không thể đòi hỏi thu về tác phẩm hay.

Nhạc sỹ Nguyễn Chiến Thanh, người có khá nhiều tác phẩm Quan họ lời mới được thiếu nhi yêu thích cũng rất trăn trở về vấn đề này. Ông cho biết: “Theo kinh nghiệm của tôi thì ngoài yếu tố chuyên môn, muốn sáng tác cho thiếu nhi tốt phải hiểu rõ tâm tư, tình cảm, sở thích của các em. Mang suy nghĩ, cách diễn đạt của người lớn đưa vào tác phẩm và áp đặt các em phải hiểu, phải yêu là vô cùng khiên cưỡng. Một tác phẩm thành công cần được truyền tải bằng ngôn từ trong sáng, phản ánh được tâm hồn, tính cách các em, đồng thời lồng ghép những thông điệp gần gũi, giản dị, giàu ý nghĩa. Nên nhớ chúng ta đang sáng tác cho thiếu nhi vì thế hãy chọn cách tiếp cận bài hát thật tự nhiên như chính sự hồn nhiên, vô tư của các em”.

Ai cũng biết dân ca Quan họ đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Với lứa tuổi thiếu nhi thì khó có thể trông đợi các em hiểu ngay được cái hay, cái đẹp trong Quan họ cổ. Việc đặt lời mới đóng vai trò quan trọng giúp các em kết nối, bồi đắp tình yêu Quan họ từ những ngày thơ bé góp phần gìn giữ, phát huy di sản Quan họ.