Rối nước Đồng Ngư

Ba phát pháo thăng thiên nổ ngang trời. Nhạc sáo nổi lên rộn rã. Kìa chú Tễu mình trần đóng khố lướt ra mở màn giáo đầu. Rồi các trò câu cá, đuổi vịt, Thạch Sanh chém trăn tinh cứu nàng công chúa… quyện hòa vấn vít những làn điệu quan họ cả một vùng sông nước quê tôi rực rỡ, kỳ ảo hiện ra vào những mùa hội lệ. Sức sống của phường múa rối nước Đồng Ngư - Ngũ Thái (Thuận Thành) bền vỉ vững vàng qua năm tháng là vậy.

Hồi còn là phóng viên văn hóa, tôi đã từng về vùng này công tác, tìm hiểu để viết bài nêu rõ thực trạng của nghệ thuật truyền thống. Thật xót xa khi các cụ trong thôn đưa tôi vào thăm kho chứa các con rối. Dây dựa đứt lung tung, các con rối phai màu nước sơn, tróc lở, nhà thủy đình phủ đầy bụi và tơ nhện. Được các cụ nghệ nhân cho biết: Vào dịp áp tết hoặc cữ giêng hai hội lệ, các cụ và trai tráng trong làng chở con rối đi quanh vùng phục vụ bà con. Mùa này, rét căm căm người ngâm nước lạnh điều khiển các con rối chân tay bợt bạt cả. Có khi phải uống cả bát nước mắm người nóng lên để diễn cho hết buổi. Các cụ Đồng, cụ Phái, cụ Dưỡng tuy tuổi cao nhưng vẫn đam mê biểu diễn rối nước. Trò diễn nhà nghề độc đáo nhất của phường rối nước là trò chăn trâu thổi sáo. Cái khó của trò này là điều khiển con rối từ trong mặt nước nhảy lên lưng trâu gỗ. Đây là bí quyết diễn trò chỉ có phường rối nước Đồng Ngư mới diễn được. Nhiệt tình là chính chứ các cụ và trai làng chẳng đòi hỏi thù lao gì đâu. Mà cũng cứ là vui như tết ! Đến cả khi phường rối nước Đồng Ngư về tỉnh trình diễn phục vụ Quốc khánh, các cụ và trai làng chẳng nề hà gì.

Thế mà hơn hai mươi năm sau nhờ chủ trương của Đảng và Nhà nước chấn hưng văn hóa dân tộc trong cơ chế mở và được sự đầu tư của quỹ Ford, phường rối nước Đồng Ngư được vực dậy như có “phép thần” vậy. Phường được đi biểu diễn các tỉnh bạn, dự liên hoan ở thành phố Huế, nhiều lần được mời biểu diễn tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam. Tôi thầm cảm ơn các cụ và trai làng Đồng Ngư - Ngũ Thái (Thuận Thành) đã kiên gan, bền bỉ bảo tồn nghệ thuật rối nước này qua biết bao thăng trầm của lịch sử.

Thế mới biết sức sống nghệ thuật thật âm thầm mãnh liệt, cứ ngỡ mất đi, cứ ngỡ chìm trong quên lãng nhưng vẫn luôn luôn hiển lộ.

Kìa nhạc sáo lại nổi lên rồi. Chú Tễu mình trần đóng khố lại ra dẫn trò. Lũ cá nhảy rộn mặt sóng. Chú vịt bơi tung tăng lặn ngụp ao hồ. Cô tiên xiêm y hiện ra thướt tha như trong mộng ảo.