Sợi tóc – Bài thơ hay của Phạm Đình Ân

Vào một ngày đầu xuân Kỷ Sửu 2009, tôi bất ngờ nhận được 2 tập thơ: Những hoàng hôn ngẫu nhiên và Nắng xối đỉnh đầu do chính tác giả Phạm Đình Ân gửi tặng. Cái lộc đầu năm quý quá. Dẫu bận mấy, tôi cũng dành thời gian đọc cho hết cả 2 tập thơ.

Điều bất ngờ là, có một bài thơ, bấy lâu nay tôi cứ ngỡ khuyết danh, ai dè lại là thơ của Phạm Đình Ân. Thật có lỗi với nhà thơ quá.

Sợi tóc...

Em tặng tôi sợi tóc của em

rồi ngày tháng vèo trôi,

em không nhớ nữa.

Năm mươi năm sau

khi tìm được về chốn cũ

tôi gặp một bà già tóc bạc

bà chẳng biết tôi

tôi tặng bà sợi tóc

bà khóc

sợi tóc vẫn còn đen.

Đó chính là bài thơ Sợi tóc.

Ngay từ lần đầu tiếp xúc, bài thơ Sợi tóc của Phạm Đình Ân đã cuốn hút tôi, không phải bởi câu chuyện tình lãng mạn được viết bằng những ngôn từ hoa mỹ, mà bởi sự giản dị nhưng sâu sắc đến không cùng của nó. Bài thơ được viết dưới dạng một câu chuyện. Vẻn vẹn chín dòng thơ với già năm mươi con chữ (kể cả đầu đề), mà chứa đựng trọn vẹn năm mươi năm của một mối tình. Giản dị, mạch lạc, khúc triết, sâu sắc. Không thể viết giản dị hơn. Nhưng trong những dòng chữ kia, ẩn chứa sâu thẳm một cái gì đó mà người đời vẫn còn suy ngẫm mãi.

Câu chuyện về một sợi tóc.

Sợi tóc, như là hiện thân của lời ước hẹn, hiện thân của sức mạnh tiềm ẩn để suốt năm mươi năm cuộc đời, chàng trai vẫn lặn lội tìm được về chốn cũ. Và cuối cùng, nó là vật thiêng, là dấu hiệu nhận diện sau chừng ấy năm xa cách, với hai lần trao tặng sau nửa thế kỷ phiêu bạt, kiếm tìm.

Năm mươi năm trước:

Em tặng tôi sợi tóc của em.

Năm mươi năm sau:

Tôi tặng bà sợi tóc.

Một sợi tóc mong manh mà đi qua nửa thế kỷ với bao điều như là cổ tích.

Năm mươi năm, khoảng thời gian đủ để tóc xanh thành tóc bạc, đủ để chàng trai trở thành ông và cô gái trở thành bà...

Quỹ thời gian ấy cũng đủ để con người quên đi sự bội bạc, để làm lại cuộc đời mới, đủ để con người tìm lại những gì mình đã mất, và quan trọng hơn là đủ để thẩm định những giá trị mà thời trai trẻ nông nổi mình đã lựa chọn.

Kỳ lạ thay, sau năm mươi năm với biết bao trớ trêu, biến cải, thăng trầm:

Sợi tóc vẫn còn đen.

Cái mong manh đã trở thành cái vĩnh cửu vĩnh hằng.

Câu chuyện về một sợi tóc, cũng là câu chuyện về một mối tình. Điều gì đã khiến cho sợi tóc mong manh kia, sau nửa thế kỷ, không hề bị mất, không hề bị đứt, không hề thay màu, nếu không phải là do sự sâu nặng của một mối tình.

Xin không bàn đến lý do vì sao chàng trai và cô gái phải xa nhau, không lấy được nhau. Cũng xin không bàn đến vì sao người đàn bà tóc bạc sừng sững nơi quê nhà lại khóc khi nhận được sợi tóc người đàn ông lặn lội tìm về tặng lại. Bài thơ tự nó có nhiều ẩn số.

Tôi thích ở bài thơ này hai điều:

Thứ nhất: Câu chuyện của năm mươi năm, bao nhiêu bãi bể nương dâu, bao nhiêu thăng trầm cho mỗi cuộc đời, tóc xanh thành tóc bạc, em thành bà như đã nói ở trên, nhưng có hai yếu tố bất biến trong suốt năm mươi năm ấy, đó là sợi tóc và tôi. Năm mươi năm trước: Sợi tóc ấy và tôi. Năm mươi năm sau, vẫn tôi và sợi tóc ấy. Tình yêu trong tôi là vĩnh cửu, bất biến. Hỏi có mối tình nào đẹp và sâu sắc hơn thế.

Người đàn bà sau năm mươi năm lặp lại là ai? Mái đầu tóc bạc, bà chẳng biết tôi. Và bà khóc khi tôi tặng bà sợi tóc ẩn chứa điều gì? Liệu đây có phải là người đàn bà bội bạc, người đàn bà chóng quên hay không? Và nếu đúng như thế, thì liệu người đàn bà ấy có xứng với năm mươi năm lặn lội tìm được về chốn cũ của chàng trai?

Hình như, tôi đã chợt nghĩ oan về bà, cho đến khi “bà khóc”. Giọt nước mắt chắt ra sau năm mươi năm mừng tủi, đắng cay, ân hận, nuối tiếc... Có lẽ vì thế mà:

Sợi tóc vẫn còn đen.

Thứ hai: Cái cách ngắt câu chia khổ trong bài thơ rất đặc biệt, rất đạt, thể hiện sự tài hoa của Phạm Đình Ân. Bài thơ vẻn vẹn có 9 dòng thơ được ngắt thành 4 nhịp theo mạch cảm xúc. Hai dòng đầu một nhịp. Năm dòng sau một nhịp. Đến hai dòng cuối thành hai nhịp. Giữa các nhịp là những khoảng lặng cảm xúc gợi rất nhiều với người đọc. Ba khoảng lặng trong bài thơ chứa đựng những mạch nguồn vận động bên trong của cảm xúc và tư duy, bắt người đọc phải dừng lại mà suy ngẫm, mà xúc cảm. ở đây kỹ thuật thơ đã đến mức điêu luyện như tự nhiên vốn có của cảm xúc. Cách chia khổ ngắt nhịp ấy tạo cho cảm xúc thơ chiều sâu, cái chiều sâu của thời gian thăm thẳm năm mươi năm và chiều sâu thăm thẳm trong lòng người.

Trong ba khoảng lặng của bài thơ, cái khoảng lặng thứ hai sau dòng thơ: Năm mươi năm sau

khi tìm được về chốn cũ

tôi gặp một bà già tóc bạc

bà chẳng biết tôi

tôi tặng bà sợi tóc.

có lẽ là khoảng lặng hay nhất của bài thơ. Bởi, đó là khoảng lặng của sự cảm xúc và sự hồi sinh.

Người trai, sau năm mười năm tìm về chốn cũ, gặp một bà già tóc bạc, bà già ấy hình như không còn nhớ nữa, thời gian, năm tháng với mái đầu tóc bạc. Khi người trai tặng bà sợi tóc, thật lạ kỳ, chính sợi tóc đã tạo sự hồi sinh, để rồi... bà khóc; và cũng để rồi bài thơ kết lại nhưng lại mở ra với người đọc: Sợi tóc vẫn còn đen.

Theo tôi, bài thơ Sợi tóc của Phạm Đình Ân là bài thơ tình hay, sẽ có sức sống lâu bền của dân gian.

Nguyễn Ngọc Lâm