Sông Cầu trong thơ Đỗ Trung Lai

        NGŨ HỒ Ở BẮC NINH

Kìa em, kìa cái dáng em

y như cô Tấm về bên sông Cầu

sông kia chỉ có một màu

em ta ba mớ bảy màu như không

không em, ừ, chợ vẫn đông

có em, chợ có cầu vồng mọc lên.

Em ra ngoài bến, lên thuyền

thánh thần cũng muốn bỏ đền ra sông

thuyền nan cũng hóa thuyền rồng

nước sông cũng hóa rượu nồng trăm năm

uống vào cho cải thành răm

cho sông Cầu hóa ra năm cái hồ:

- Một hồ dầm cái tương tư

  bơi vào, cá cũng đứ đừ như ai

  quanh hồ trồng liễu Chương Đài

  để người lữ thứ nhớ bài hàn ôn (1)

- Một hồ nước đỏ như son

chiều chiều mình tẩm gót son chân mình

bao nhiêu sách viết thơ tình

ta đem xé hết cho mình thấm chân.

- Thắt lưng hoa lý, hoa hiên

mình ơi, mình hãy giặt riêng một hồ.

- Cái hồ hay có mây mưa

  để ta giặt yếm mình vừa cởi ra.

Sông xưa vẫn thế thôi mà

vì ai, sông lại thành ra ngũ hồ?

Đỗ Trung Lai

“Sông Cầu nước chảy lơ thơ - Đôi ta thương nhớ bao giờ cho nguôi” khiến cho nhà thơ Đỗ Trung Lai như bị huyễn hoặc bởi sắc thái của cái đẹp được hóa thân trong dáng em. Cảnh vật thoắt ẩn thoắt hiện và biến ảo đến kỳ lạ: Sông kia chỉ có một màu - Em ta ba mớ bảy màu như không - không em, ừ, chợ cũng đông - có em, chợ có cầu vồng mọc lên. “Cái dáng em” ấy có lực hút từ trường khiến chàng thi sĩ họ Đỗ không thể cưỡng nổi lòng mình và anh liên tưởng đến một không gian ảo khác bởi sự mê đắm, bởi sự hóa thân. Cảnh vật chuyển hóa tương tác giữa thực và mơ: Em ra ngoài bến lên thuyền - thánh thần cũng muốn bỏ đền ra sông - thuyền nan cũng hóa thuyền rồng - nước sông cũng hóa rượu nồng trăm năm. Đến như tác giả đẩy mạch thơ: Uống vào cho cải thành răm - cho sông Cầu hóa ra năm cái hồ trong phát triển tứ thơ thì sự ảo hóa ấy lên mức siêu việt rồi!.

Ta hãy đọc thơ của tác giả Đỗ Trung Lai xem anh “phân thân” trong sông Cầu thành “năm cái hồ” này như thế nào?

1/ Một hồ dằm cái tương tư - bơi vào cá cũng đứ đừ như ai… 2/Một hồ nước đỏ như son - chiều chiều mình tẩm gót son chân mình… 3/Một hồ giặt áo tứ thân - giặt khăn mỏ quạ, giặt quần lụa đen… 4/Thắt lưng hoa lý hoa hiên - mình ơi, mình hãy giặt riêng một hồ… 5/Cái hồ hay có mây mưa - để ta giặt yếm mình vừa cởi ra. Qua 5 cái hồ ta thấy nhà thơ Đỗ Trung Lai trân trọng vẻ đẹp vừa trần tục vừa thánh thiện trong hệ thống hình ảnh mang tính ước lệ truyền thống “cái tương tư, tẩm gót son, giặt áo tứ thân, giặt khăn mỏ quạ, giặt quần lụa đen, giặt yếm…” được soi chiếu trong ánh sáng của lòng nhân ái, bao dung muôn thuở. Sông Cầu và Em trong cái nhìn và liên tưởng của nhà thơ - biểu hiện của vẻ đẹp trần thế và vĩnh cửu trong dòng đời chảy trôi bất tận: “Bao nhiêu sách viết thơ tình - ta đem xé hết cho mình thấm chân”. Và nhà thơ Đỗ Trung Lai trong hai câu kết đã lý giải và biện hộ cho sự chia tách không gian rộng (Sông) ra không gian hẹp (Hồ) cũng chỉ là tập trung vào đối tượng (Em) với những biểu hiện cụ thể của lòng yêu. Bài thơ Ngũ hồ ở Bắc Ninh đẹp như cổ tích và mở ra dư ba thiên tình sử vang vọng ấy: Sông xưa vẫn thế thôi mà - vì ai, sông lại thành ra ngũ hồ?. vì ai…

(1) Thơ Bà Huyện Thanh Quan có câu: Kẻ chốn Chương Đài người Lữ thứ - Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn.