Sông hỏi người... Bao giờ xanh lại!

Tròng trành trên con thuyền nhỏ, anh bạn trẻ tên Tuyên đưa chúng tôi vượt qua ao cá tiến sát bờ sông Ngụ (đoạn chảy qua thôn Cầu Đào, xã Nhân Thắng, Gia Bình). Trước mắt, cả khoảng sông nước đen nổi váng như có dầu tràn, mùi xú uế nồng nặc. Tuyên bảo: “Nước sông quê em ô nhiễm trầm trọng lắm. Trước đây chủ yếu do bèo tây chết gây nên, còn nay thêm nghề trồng ấu cũng ảnh hưởng do lượng thuốc sâu phun trên mặt nước”.

Qu xuất hiện phải phun thuốc trừ sâu. Tuy nhiên, để phun thuốc sâu cho ấu thì cũng chẳng biết cơ man nào cho đủ vì ấu sống nổi trên mặt nước mà muốn giết sâu thì phải phun thuốc gần kín mặt nước của đoạn sông. Trong chuyến đi tìm hiểu, chúng tôi có dịp tiếp xúc với một số người trồng ấu và các hộ dân ven sông như ông, bà Lê Đăng Tuyển, Nguyễn Kim Khoa, Trần Thị Hợp, Lê Thị Hoà, Vũ Xuân Tưởng... “Sư nói sư phải, vãi nói vãi hay”, người trồng ấu nhất nhất bao biện việc phun thuốc trừ sâu không ảnh hưởng lớn đến môi trường trong khi đó người dân đồng loạt phản đối. Theo người trồng thì mỗi vụ thường phải phun thuốc trừ sâu từ 3-4 lần, tuỳ theo diện tích ấu bị sâu hại, trung bình 2 sào thì phun một bình 20 lít, khoảng nửa tháng phun một lần. Việc phun thuốc chẳng có ai hướng dẫn mà chủ yếu theo kinh nghiệm của người trồng nên khá bừa bãi…

Mặc dù người trồng ấu nói phun thuốc không ảnh hưởng nhưng người dân xung quanh lại phản ánh: “Tuần nào họ cũng phun thuốc sâu cho ấu, kể cả đang thu hoạch vẫn phun. Ngoài thuốc sâu còn có cả các loại thuốc bón lá, kích thích đậu quả... gây ô nhiễm dòng sông, ảnh hưởng đến nguồn nước và việc nuôi trồng thuỷ sản. Có hôm họ phun thuốc đồng loạt, mùi bốc lên rất khó chịu, gió thổi bay cả vào nhà dân…” - chị Lê Thị H một người dân ven sông Ngụ khẳng định. Không chỉ chị mà nhiều người dân nơi đây tỏ ra lo lắng về thực trạng dòng sông đang ngày một ô nhiễm.

Khi được hỏi tên loại thuốc trừ sâu thường dùng, người trồng ấu ở đây đều trả lời không nhớ rõ mà chỉ mang máng là thuốc “Sẹc Sài Gòn”, “ 50 EC”có giá bán 25 nghìn đồng/lọ. Kể cả lúc chúng tôi đến cửa hàng bán thuốc bảo vệ thực vật tại phố Ngụ-nơi người dân vẫn mua, chủ hàng cũng rất cảnh giác, bảo không còn. Hỏi số lượng bán ra hàng tháng, người chủ thông báo lấp lửng: “Tuỳ từng tháng, ấu có sâu hay không. Tháng nhiều cũng đến cả trăm  lọ”. Qua tìm hiểu được biết: Loại thuốc người dân thôn Cầu Đào sử dụng để diệt sâu trên ấu có tên chính xác là “SEC SAI GON 5 EC” do Công ty Bảo vệ thực vật Sài Gòn sản xuất. Mỗi lọ 450 ml, liều lượng sử dụng 1 đến 2 lít/ha, 15 đến 40 ml/bình 8 lít. Thời gian cần phải ngưng phun thuốc trước khi thu hoạch 7 ngày. Loại thuốc này được khuyến cáo “Độc cao”, khi sử dụng tránh “không rửa bình bơm và dụng cụ pha thuốc gần nơi ao hồ, kênh rạch, nguồn nước dân chúng đang dùng và ao nuôi cá. Chôn kỹ bao bì sau khi sử dụng”. Khuyến cáo là vậy, nhưng những người trồng ấu thì cứ “mạnh ai lấy phun” mà chẳng hề nghĩ đến hậu quả...

Nỗi lo của người dân

Sông Ngụ bắt nguồn từ Đại Bái (nơi ấy còn có tên gọi là Bái Giang) chạy qua địa phận nhiều xã và kết thúc ở xã Trung Kênh (Lương Tài). Sông điều hoà nguồn nước, chống hạn, giảm tiêu cho hàng trăm ha đất nông nghiệp. Ông Vũ Xuân Tưởng, nhà ở ven sông nhớ lại: “Hơn chục năm trước, mọi người quanh xóm vẫn cùng nhau gánh nước sông Ngụ về “đánh phèn” dùng. Nước sông ngày ấy trong và sạch lắm. Về sau, sông bị ô nhiễm trầm trọng, nước đen, có mùi hôi thối nên không ai dám dùng. Cả thôn phải khoan giếng lấy nước sinh hoạt”.

Trưởng thôn Lê Đăng Miền, người có không ít thời gian gắn bó mật thiết với dòng sông không khỏi xót xa:  “Có lẽ nguyên nhân gây ra ô nhiễm là chất thải sinh hoạt, chăn nuôi chưa qua xử lý đều chảy xuống sông. Rồi thuốc trừ sâu trên các cánh đồng, bãi ấu tràn xuống cũng là tác nhân dẫn đến ô nhiễm môi trường. “Nhất cận thị, nhị cận giang...” giờ ở gần sông sao mà khổ sở đến thế...” Ông Miền còn cho hay, từ khi sông Ngụ ô nhiễm những ao nuôi cá cũng bị dich vu seo bệnh nhiều hơn. Cả thôn có khoảng 50 hộ nuôi thuỷ sản, những năm trước trung bình 1ha thu hoạch được 80 đến 100 triệu đồng, nay năng suất giảm hẳn do không có nước thay. Môi trường ô nhiễm còn ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của người dân quê. Khoảng vài năm gần đây, trong thôn có nhiều người mắc và chết vì bệnh ung thư. Ngay thời điểm hiện tại, thôn cũng mấy người mắc ung thư đang phải điều trị... Mặc dù chưa đủ cơ sở khẳng định mối liên hệ giữa nguồn nước ô nhiễm với căn bệnh ung thư nhưng gần đây thôn phải nhờ đến các đoàn khảo nghiệm thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường về lấy mẫu nguồn nước và ra thông báo có dấu hiệu bị ô nhiễm.

Để tìm câu trả lời cho việc quản lý dòng chảy, quản lý sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, chúng tôi đã làm việc với lãnh đạo xã Nhân Thắng và nhận được câu trả lời: Việc trồng ấu là do người dân tự phát, địa phương không khuyến khích, nhưng cũng không thể ngăn cấm vì nhiều lý do. Chẳng  biết người dân nơi đây có nắm được tác hại của việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật bừa bãi hay không mà vẫn cứ mặc nhiên phun thuốc sâu xuống dòng sông quê mình (!?)

Rời Cầu Đào trong nắng chiều bảng lảng mà lòng không khỏi băn khoăn vì thực trạng ô nhiễm môi trường nơi đây đã đến lúc cần báo động. Dòng sông hôm nay chẳng biết đến bao giờ mới xanh trong, thơ mộng như xưa. Được biết hiện nay đã có dự án cải tạo dòng chảy trên sông Ngụ nhưng trước mắt các cấp, các ngành hữu quan cần có những biện pháp tích cực, nhất là việc khuyến cáo người dân hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật… nhằm giảm thiểu ô nhiễm vì môi trường sinh thái, sức khoẻ người dân và sự phát triển bền vững của quê hương.

Phóng sự dự thi của Hoàng An-Đăng Ngọc