Sự hấp dẫn giả tạo của thuốc lá

Với vỏ bọc công nghệ và hình ảnh “ít hại”, thuốc lá điện tử đang âm thầm len lỏi vào học đường, gieo rắc sự lệch lạc nguy hiểm trong nhận thức của giới trẻ. Ngày Thế giới không thuốc lá 2025 với chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo” nhằm phơi bày chiến thuật của các tập đoàn thuốc lá trên thế giới trong việc quảng cáo sai sự thật, gây hiểu lầm thuốc lá là sản phẩm không có hại nhằm thu hút người sử dụng, đặc biệt là giới trẻ.

Thời gian qua, ngành GD-ĐT Bắc Ninh đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá điện tử.

Cái bẫy ngọt ngào

Không còn là hình ảnh quen thuộc của những điếu thuốc tỏa khói mù mịt, sản phẩm thuốc lá ngày nay đã “biến hình” thành các thiết bị nhỏ gọn đánh lừa thị giác. Từ thiết bị đó tỏa ra mùi thơm của hoa quả và được người dùng như món đồ công nghệ hợp thời. Chính sự “thay áo” này đã khiến nhiều bạn trẻ, đặc biệt ở lứa tuổi học sinh, nhầm tưởng đó là thứ vô hại, thậm chí còn thời thượng và sành điệu.
Chị Nguyễn Thị Nga ở thành phố Bắc Ninh kể về trải nghiệm của con trai mình - một học sinh lớp 8 với thuốc lá điện tử: “Cháu kể có lần bị bạn rủ rê, bạn ấy còn đưa cái gì giống cái USB đến tận miệng, bảo ‘thơm lắm, phê lắm, không lo bị phát hiện đâu’. May mà cháu nhớ lời mẹ dặn nên từ chối và kể lại với gia đình”.
Cậu học sinh ấy cũng chia sẻ lại cảm xúc thật: “Lúc ngửi thấy mùi, cháu thấy… ứa nước miếng, giống như kẹo. Nhưng cháu nhớ lời cô giáo dạy về tác hại của thuốc lá nên không thử. Cháu thấy hơi sợ vì bạn nào cũng thử cả, mà mình từ chối thì bị chọc là ‘yếu’.”
Những câu chuyện như vậy không cá biệt bởi ngày ngày, thuốc lá điện tử đang lặng lẽ xâm nhập học đường. Ông Bùi Thế Thực, Trưởng khoa Truyền thông - Giáo dục sức khỏe, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật cho biết: “Không ít học sinh trung học cơ sở đã từng dùng thuốc lá điện tử. Điều đáng lo là các em không hề biết mình đang hút nicotine,  chất gây nghiện mạnh và hít vào phổi hàng chục hợp chất độc hại”.
Tổ chức Y tế Thế giới nhiều lần khẳng định: không có loại thuốc lá nào an toàn, dù là truyền thống hay điện tử. Các công ty thuốc lá đã và đang sử dụng hình ảnh trẻ trung, hiện đại để ngụy trang sản phẩm, từ đó dẫn dụ người dùng, nhất là thanh thiếu niên sa vào cạm bẫy nghiện ngập dưới vỏ bọc “ít hại”.

Nhận diện bẫy ngụy trang

Theo WHO, mỗi năm thế giới ghi nhận khoảng 8 triệu ca tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó có 1,3 triệu người chết vì hút thuốc thụ động. Tại Việt Nam, với hơn 15 triệu người hút thuốc, việc sử dụng thuốc lá hiện đang gây ra gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm với con số ước tính lên đến hơn 100 nghìn ca tử vong sớm mỗi năm, kéo theo thiệt hại kinh tế ước tính 108 nghìn tỷ đồng liên quan đến chi phí y tế cho điều trị và mất sức lao động do bệnh tật và tử vong. Con số này lớn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế từ sản phẩm thuốc lá cho ngân sách quốc gia.
Mặc dù tỷ lệ hút thuốc điếu ở nam giới trưởng thành đã có xu hướng giảm nhẹ, nhưng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới lại đang mở rộng ảnh hưởng, đặc biệt trong giới trẻ. Các thiết bị điện tử có hình thức bắt mắt, nhiều hương vị và dễ mua do chưa bị quản lý chặt chẽ khiến học sinh tiếp cận dễ dàng hơn bao giờ hết.
Một rào cản lớn trong cuộc chiến này là giá thuốc lá ở Việt Nam vẫn quá rẻ, phần lớn do thuế thuốc lá hiện chỉ chiếm khoảng 36% giá bán lẻ - thấp hơn rất nhiều so với mức khuyến cáo 75% của WHO. Giá rẻ khiến cả học sinh, người thu nhập thấp đều dễ dàng mua dùng, gia tăng nguy cơ nghiện sớm.
Thêm vào đó, hành lang pháp lý về thuốc lá điện tử trước đây gần như bỏ trống. Chính vì vậy, việc Quốc hội ban hành Nghị quyết 173/2024/QH15 - chính thức cấm sản xuất, kinh doanh và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng từ ngày 1/1/2025 là bước ngoặt quan trọng. Tuy nhiên, để thực thi hiệu quả, cần thêm sự phối hợp đồng bộ từ trung ương đến địa phương, cũng như sự đồng lòng của cộng đồng.

Hành động của Bắc Ninh

Là một trong những tỉnh đi đầu trong nhiều chiến dịch phòng, chống tác hại thuốc lá, Bắc Ninh đang tích cực triển khai các hoạt động hưởng ứng Ngày Thế giới không thuốc lá năm 2025. Sở Y tế đã có văn bản yêu cầu các cơ sở khám chữa bệnh, trường học treo băng rôn, tổ chức truyền thông, hội thảo và mít-tinh tuyên truyền về tác hại của thuốc lá, đặc biệt là các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.
Tuy nhiên, chỉ riêng nỗ lực của ngành y tế là chưa đủ. Để “vạch trần sự hấp dẫn giả tạo” một cách hiệu quả, thực chất, cần huy động cả nhà trường, phụ huynh và chính học sinh vào cuộc. Giáo dục kỹ năng sống, đặc biệt là kỹ năng từ chối, phản biện và nhận diện cám dỗ, cần được tích hợp vào chương trình học. Truyền thông trên mạng xã hội - nơi thanh thiếu niên tiếp cận thông tin nhiều nhất cần được tận dụng để “phản công” hiệu quả các thông điệp sai lệch từ ngành công nghiệp thuốc lá.
Câu chuyện của mẹ con chị Nga là minh chứng rõ ràng rằng, gia đình chính là tuyến phòng thủ đầu tiên và quan trọng nhất. Khi con trẻ được trang bị kiến thức, lòng tự trọng và sự tin tưởng vào cha mẹ, các em sẽ đủ sức kháng cự lại những lời mời gọi ngọt ngào nhưng đầy độc hại.