Sức sống làng nghề tre trúc Xuân Lai

 “Tre xanh, xanh tự bao giờ

Chuyện ngày xưa đã có bờ tre xanh”

Nghe những câu thơ quen thuộc  trong bài thơ Tre Việt Nam của tác giả Nguyễn Duy, chúng tôi tìm về mảnh đất Xuân Lai (Gia Bình)-Nơi ấy, sức sống làng nghề tre trúc ngày càng tỏa sáng, vươn xa. Bằng tình yêu và đôi bàn tay tài hoa, những người thợ của làng vẫn miệt mài thổi hồn vào tre trúc, tạo ra những sản phẩm “độc nhất, vô nhị”…

Cơ sở sản xuất đồ tre trúc của nghệ nhân Nguyễn Kỷ.

Không ai nhớ chính xác nghề tre trúc ở Xuân Lai có từ bao giờ. Nhưng theo các cụ cao niên trong làng kể rằng, nghề này cũng phải có vài trăm năm trước. Khi họ lớn lên, đã thấy cả làng làm ra các đồ dùng thiết yếu phục vụ sinh hoạt trong gia đình và dùng trong sản xuất nông nghiệp như đan thúng, rổ, rá, làm chõng tre, giường, tràng kỷ... Trải qua biết bao thăng trầm, nhất là khi nền kinh tế chuyển sang cơ chế thị trường, những sản phẩm từ tre, trúc chịu nhiều sức ép từ những  sản phẩm công nghiệp như nhựa, nhôm, inox, gỗ... Với niềm đam mê và lòng quyết tâm không chịu để nghề truyền thống mai một, những người dân ở Xuân Lai đã sáng tạo ra những sản phẩm mới có nhiều màu sắc, hoa văn tinh tế, nhất là việc sử dụng công nghệ “tre hun khói”. Cũng từ đó, làng nghề tre trúc dần dần khẳng định được chỗ đứng và tạo thương hiệu riêng cho mình.

Tranh tre hun khói Xuân Lai là sự kết hợp tinh tế, hài hòa của hình ảnh từ tranh dân gian Đông Hồ như: Đánh ghen, Hứng dừa, Đấu vật, Đám cưới chuột, Tùng, Cúc, Trúc, Mai… thể hiện trên chất liệu cây tre mộc mạc, bình dị. Mỗi bức tranh tre mang cảm xúc riêng, mang đậm nét bình dị của con người Việt Nam. Nghệ nhân Nguyễn Kỷ chia sẻ: “Để có được những sản phẩm tre hun khói đẹp đòi hỏi rất nhiều công đoạn và lắm công phu. Sau khi thu mua tre trúc từ các vùng như Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên… về sẽ đem ngâm dưới ao vài tháng để tránh mối mọt, đồng thời tăng độ dẻo dai. Khi được vớt lên, tre được nắn thẳng và xếp vào lò hun bằng rơm trộn đất sét. Lò chỉ có khói không có lửa. Các sản phẩm tre trúc Xuân Lai chỉ có hai sắc vàng và nâu đen nhã nhặn”.

Bộ tranh tứ quý độc đáo bằng tre trúc.

Với chất màu dân dã ấy, người Xuân Lai đã tạo ra biết các sản phẩm từ tre trúc như: các loại bàn, ghế, xích đu, giường, tủ kệ sách báo cho đến các loại bình phong, đèn khay... với các kiểu dáng và kích thước khác nhau. Tất cả đều được người thợ Xuân Lai làm một cách kỹ lưỡng, vừa tạo nên sự chắc chắn mà vẫn toát lên vẻ đẹp mộc mạc.

Làng Xuân Lai, xã Xuân Lai hiện có khoảng 250 hộ làm nghề tre trúc. Nhiều gia đình đầu tư mua sắm máy móc, đổi mới công nghệ sản xuất, tăng cường liên doanh, liên kết, tạo ra nhiều sản phẩm tre trúc chất lượng cao, mở rộng thị trường tới các tỉnh như Hà Nội, Quảng Ninh, Hải Phòng, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh... và xuất khẩu sang Nhật Bản, Hàn Quốc, EU. Niềm vui đối với người dân nơi đây là năm 2016, nghề tre trúc đan Xuân Lai được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Hành trình từ sản phẩm dân dã, thôn quê đến di sản ấy đã phần nào minh chứng cho sức sống mãnh liệt của làng nghề, góp phần tăng giá trị kinh tế, mở rộng thị trường tiêu thụ, tăng thu nhập cho người dân nơi đây.