Tên đường phố, số nhà và địa chỉ của người dân đô thị

Địa chỉ cư trú đối với mọi người dân nói chung và người dân đô thị nói riêng đều rất quan trọng. Địa chỉ đó được thể hiện trong tất cả các chứng thư, giấy tờ có liên quan đến thân thế, sự nghiệp của người đó.

Nó chứng minh tính minh bạch của người dân đó trong các quan hệ xã hội, quan hệ kinh tế, quan hệ hành chính, pháp lý, là cơ sở cho việc quản lý cư trú, quản lý trật tự xã hội, là điều kiện tối cần thiết trong quá trình giao tiếp… Chúng ta sẽ thấy khó khăn như thế nào khi người dân không chỉ rõ được địa chỉ của mình trong các giao dich vu seo dân sự, trong thông tin liên lạc cũng như các giao dịch khác theo quy định của pháp luật. Trong cơ chế thị trường, thông tin địa chỉ chính là nguồn nhân lực, là thương hiệu trong hoạt động sản xuất kinh doanh.

Nhận thức rõ điều đó và với trách nhiệm của mình một số phường, xã ở thành phố Bắc Ninh gần đây đã đặt tên đường phố và cắm biển ở những đường mới hình thành trong các khu đô thị theo tên phường, xã mình kèm theo số tự nhiên như Kinh Bắc 1, Kinh Bắc 2… Kinh Bắc n… Đây chắc hẳn là một cố gắng bất đắc dĩ, vì công tác đặt tên đường-một trong những nội dung quan trọng trong quản lý đô thị-không đồng nhịp với quá trình phát triển đường phố. Đường đô thị đặc biệt là những đường lớn, đường phục vụ khu vực không cát cứ theo địa giới hành chính phường, xã. Đồng thời với tên phố như vậy sẽ rất khó khăn cho việc định số nhà, và khó khăn lớn cho việc tìm kiếm địa chỉ, mục tiêu cuối cùng của đặt tên đường phố. Việc đặt tên đường phố như vậy chỉ thích hợp với đặt tên các ngõ trong làng xóm cải tạo ở vùng ngoại thị và nông thôn, hoặc các khu đô thị cũ cần cải tạo.

Một số đô thị khác trong tỉnh cũng mới đặt tên đường phố, song đáng chú ý là nhiều đường phố trùng tên với đường phố đã có ở thành phố Bắc Ninh, chẳng hạn như thị xã Từ Sơn cũng có đường Nguyễn Văn Cừ, Ngô Gia Tự… Trong khi đó chúng ta đang phấn đấu Bắc Ninh là đô thị loại I trực thuộc Trung ương. Đặc biệt quy hoạch vùng được duyệt đã khẳng định: Đô thị lõi của vùng là thành phố Bắc Ninh – huyện Tiên Du- thị xã Từ Sơn; có ý nghĩa là tương lai không xa một đô thị sẽ có đường phố trùng tên. Điều đó phải chăng bổ sung một nguyên tắc là: không đặt tên đường phố trùng nhau trong phạm vi toàn tỉnh, bảo đảm trong một cương vực hẹp có hệ thống tên thống nhất, hợp quy luật, hợp quy hoạch trung hạn và dài hạn.

Dự án đặt tên đường phố phải xuất phát từ cơ sở vững chắc là quy hoạch chung phát triển Đô thị, đặc biệt là quy hoạch hệ thống giao thông, trong đó có tầm nhìn dài hạn hơn sau năm quy hoạch. Mặc dù hệ thống giao thông đô thị cũ và mới khá phức tạp song thường thấy: Hệ thống kiểu “bàn cờ” có nhiều đường gần song song, hệ thống kiểu “mạng nhện” có đường hướng tâm và đường vòng tâm, hệ thống hỗn hợp các kiểu trên. Cũng từ quy hoạch đã chỉ rõ quy mô cũng như cấp độ, tầm quan trọng của các tuyến đường; đồng thời căn cứ các yếu tố tự nhiên (như sông, núi…), yếu tố hiện trạng, cũng như các yếu tố lịch sử, văn hóa, xã hội, dự án phải phân loại được hệ thống đường phố: đường lớn trung tâm, đường chính nối các khu vực; đường nhỏ; theo tính chất còn phân ra đường đối nội, đối ngoại, chuyên dùng…

Việc phân loại đường phố nhằm xác định hình hài của tuyến đường đó, có điểm đầu, điểm cuối với độ dài nhất định, có quy mô, tính chất tương ứng, có vị trí độc lập tương đối để mang một tên nhất định. Độ dài hợp lý là độ dài sao cho các số nhà trên tuyến không vượt quá ba con số và phù hợp với thiên nhiên và cảnh quan đô thị. Điểm đầu tuyến đường thường là gần trung tâm đô thị nếu là đường hướng tâm và điểm cuối hướng ra ngoại vi đô thị. Đối với đường vòng tâm hay đường khác điểm đầu thường được giới hạn bởi các yếu tố tự nhiên (sông, núi) hay yếu tố quy hoạch bắt buộc nhưng dễ nhận biết như một tuyến cách ly, tuyến cao tốc, một khu công nghiệp, một cảng lớn,… đồng thời tìm kiếm điểm cuối thích hợp. Đây là hướng tuyến để đặt số nhà sau đó.

Để xác định tên cụ thể cho một tuyến, các dự án thường áp dụng các thứ tự ưu tiên, trước hết cho các địa danh sẵn có, địa danh càng cổ, càng quý và đã gắn với lịch sử, văn hóa càng ưu việt. Đường Đấu Mã (thành phố Bắc Ninh) là đường theo địa danh có sẵn song trong một phạm vi hẹp, thiếu những địa danh tương ứng cần thiết. Vì vậy phải sử dụng ưu tiên thứ hai là các sự kiện lịch sử. Sự kiện được chọn là các sự kiện tiêu biểu, có ý nghĩa giáo dục cao và thường có liên quan tới đô thị đó: đường Điện Biên Phủ (Hà Nội), đường Cách mạng Tháng Tám (TP. Hồ Chí Minh), đường Bình Than (Bắc Ninh) là những đường mang tên sự kiện. Tuy nhiên sự kiện không phải dồi dào ở một vùng hay địa phương và tên các sự kiện thường dài thông tin khó khăn hơn. Từ đó thường phải chuyển ưu tiên thứ ba là tên các danh nhân. Đây là cách phổ biến nhất ở các đô thị nước ta vì bản thân nó mang tính nhân văn sâu sắc, tôn vinh những người có công với đất nước, với dân; đồng thời có giá trị giáo dục trường tồn cho các thế hệ mai sau. Từ các Hoàng đế có công lớn trong việc giữ gìn và chấn hưng đất nước đến các nhà cách mạng, nhà văn hóa, nhà khoa học… đã từng được lịch sử ghi nhận, nhân dân tôn vinh, đã từng tồn tại trong lòng cộng đồng, xã hội. Và quý hơn nữa những danh nhân đó lại gắn chặt với quê hương với sự hình thành và phát triển của đô thị ấy. Cần chú ý là bảo đảm sự tương xứng của từng danh nhân với quy mô, tính chất của tuyến đường, tránh tình trạng đường nhỏ, hẹp lại đặt tên vĩ nhân và ngược lại. Cuối cùng là dùng số tự nhiên đặt tên đường phố, một số đô thị trên thế giới đã dùng cách này. Cách đặt tên theo số có thuận lợi là tên ngắn gọn, dễ mã hóa, quá trình lựa chọn đơn giản. Ở ta các dự án đường phố mới chưa kịp đặt tên cũng thường dùng cách này để đặt tên tạm thời trong quá trình lập và thực hiện dự án. Song nhược điểm là tính giáo dục, giá trị truyền thống nhân văn không được kết hợp khai thác. Chính vì lẽ đó tên theo số không được áp dụng rộng rãi.

Về ngõ phố thường chỉ tồn tại ở các khu đô thị cũ, xây dựng tự phát. Các ngõ ít khi mang tên riêng, trừ trường hợp ngõ thông giữa hai tuyến đường phố hoặc các trường hợp đặc biệt khác. Ngõ được xem như một số nhà lớn, trong ngõ có nhiều nhà nhỏ, tên ngõ là tên số nhà mà ngõ hướng ra đường phố ấy. Khi nói ngõ 5 là ngõ nằm giữa số nhà 3 và 7. Và vì vậy số nhà trong ngõ luôn luôn mang hai nhóm: số ngõ và số nhà trong ngõ. Việc đánh số nhà trong ngõ giống như số nhà đường phố. Việc xác định số nhà trên đường phố thực hiện dễ dàng sau khi đã phân loại và xác định rõ tuyến đường, hướng từ đầu đường đến cuối đường và theo quy ước Tả-Hữu ta có một bên là số lẻ, một bên là số chắn theo dãy số tự nhiên.

Tên đường phố, số nhà ở đô thị là minh chứng cho văn hóa, văn minh đô thị, đồng thời cũng phản ánh nghệ thuật quản lý đô thị, ý thức trách nhiệm phục vụ nhân dân, phục vụ cộng đồng của chính quyền các đô thị. Hy vọng công tác này được chú ý hơn nữa, khắc phục tình trạng tên đường, số nhà tạm thời của các khu đô thị hiện nay, tạo điều kiện thuận lợi cho nhân dân trong các giao dịch có liên quan đến địa chỉ.