Tết ở làng Chài

Những ngày cuối năm, chúng tôi rong ruổi cùng các chiến sỹ Cảnh sát giao thông đường thủy (Công an tỉnh) dọc triền sông Đuống, sông Thái Bình để tuyên truyền, vận động bà con, chủ tàu thuyền, bến đò làm ăn sinh sống trên sông, ven sông ký cam kết chấp hành nghiêm Luật Giao thông đường thủy, không thả đèn trời, không đốt pháo hoa, vận chuyển pháo trái phép... trong dịp Tết Nguyên đán Đinh Dậu.

Cano tuần tra cập bến làng Chài, chiến sỹ Nguyễn Văn Thăng nói: “Ghé vào đây xem bà con sắm Tết đến đâu rồi, làng Chài thân tình như ngôi nhà thứ 2 của chúng tôi ấy”. Nghe tiếng làng Chài từ lâu, nhưng quả thực, chúng tôi chưa bao giờ được đặt chân đến nên cuốn hút chúng tôi ngay từ những bước chân đầu tiên.

Làng Chài với khoảng gần 30 chục chiếc thuyền xi măng nhỏ bé, cũ kỹ, nằm thu mình ven đê sông Thái Bình, thật nhỏ bé giữa sông nước mênh mông. Mỗi chiếc thuyền ấy là một gia đình làm ăn, sinh sống trên sông. Thấy đoàn công tác của Đội Cảnh sát giao thông đường thủy, nhiều người trong thuyền ló ra mời chào rối rít, cho thấy sự chân tình, gắn bó từ lâu. Chúng tôi ghé lên thuyền anh Đỗ Văn Long, người đàn ông có nước da đen sạm, già hơn nhiều so với tuổi ngoại tứ tuần, song toát lên vẻ khỏe mạnh, chắc chắn của dân sông nước. Anh Long cười nói đon đả: “Cán bộ đi kiểm tra xem xóm Chài sắm Tết đến đâu rồi hả? Năm nay thời tiết thuận lợi, đời sống dân Chài cũng khấm khá nên mâm cỗ ngày Tết đầy đủ hơn, vui lắm cán bộ ạ”.

Thật lạ, nhìn từ bên ngoài, thuyền nào cũng giống nhau, nhỏ bé, cũ kỹ, nhưng khi vào bên trong lại giống như một ngôi nhà thu nhỏ trên bờ, có đầy đủ khu nấu ăn, chỗ nghỉ, nơi để đồ đạc. Bàn thờ ngày Tết được kê đặt bằng một tấm gỗ ở vị trí cao nhất, trang trọng nhất trên thuyền.

Quang cảnh làng Chài Bạch Đằng trên sông Thái Bình.

Tất cả mọi hoạt động ở làng Chài đều diễn ra trên sông nước, cuộc sống phụ thuộc hoàn toàn vào con nước, dòng chảy, thời tiết trên sông... rất vất vả, cơ cực. Ấy vậy mà làng Chài tồn tại từ đời này sang đời khác, nghề kiếm sống chỉ bằng đánh bắt con cá, con tôm rồi mang lên ven đê bán, đổi lấy các vật dụng khác. Những câu chuyện vui, buồn xưa nay ở làng Chài qua lời kể của anh Long cứ bập bềnh theo con nước. Gần ba chục nóc thuyền là dân tứ xứ du thủ, du thực về đây sinh cơ lập nghiệp. “Đất lành chim đậu” làng Chài tồn tại trên khúc sông Thái Bình, một bên thuộc địa phận xã Cao Đức (Gia Bình), một bên là xã Nhân Huệ, huyện Chí Linh (Hải Dương) gần trăm năm nay.

Năm 1960, làng được thành lập với tên gọi là làng Bạch Đằng, chịu sự quản lý của xã Nhân Huệ. Gia đình anh Long cũng giống như những gia đình khác ở đây, họ làm ăn, sinh sống trên sông từ thời cha ông. Xã hội phát triển, đời sống dân Chài khấm khá hơn cả về vật chất và tinh thần. Nếu như trước đây, dân Chài chỉ đánh bắt cá tôm được bữa nào ăn hết bữa đó rồi thôi. Nhưng nay, mỗi gia đình cũng đã đầu tư từ vài chục đến cả trăm triệu đồng để mua dụng cụ đánh bắt, tăng năng suất, sản lượng mỗi ngày. Được sự tuyên truyền, vận động của các chiến sỹ cảnh sát giao thông đường thủy, hầu như việc đánh bắt cá bằng sung điện không diễn ra ở đây.

Qua lời kể của nhiều người xóm Chài những năm trước, nhiều người không được biết đến con chữ. Chuyện cưới hỏi, lập gia đình riêng cũng là người trong làng tìm hiểu rồi cưới nhau bằng một đám cưới giản đơn dựng rạp trên đê, mời cả làng ăn một bữa cơm thân mật. Đến chuyện ma chay cũng thế, mồ mả ông bà trôi dạt về đâu không ai biết... Nhưng nay đã khác nhiều. Anh Nguyễn Văn Luyện ở thuyền ké bên nói vọng sang: “Con em chúng tôi được ăn học hết cả rồi. Làng Bạch Đằng này có 4-5 người học nhiều, ra ngoài công tác, lấy vợ, lấy chồng phương xa, thi thoảng mới về thăm bố mẹ”. Được biết, cả gia đình anh Luyện không ai biết chữ, không biết đi xe và rất ngại mỗi khi phải lên bờ mua bán thứ gì đó. Gia đình anh trước sinh cơ lập nghiệp tận phía Hải Phòng, rồi trôi dạt lên mạn Hải Dương, mãi những năm 60 mới cắm chốt trên khúc sông này. Thế mà anh cũng lo đủ tiền nộp cho xã Nhân Huệ để có chỗ chôn cất bố mẹ khi khuất núi. Không riêng gia đình anh Luyện, các gia đình khác cũng đều làm được điều đó.

Anh Nguyễn Văn Long được chiến sỹ cảnh sát giao thông đường thủy phát tờ rơi tuyên truyền, vận động nhân dân không đốt pháo hoa, thả đèn trời trong những ngày Tết.

Một sự văn minh nữa hiện hữu ở làng Chài đó là nhờ sự vận động, tuyên truyền của các cấp chính quyền, ngành chức năng, cả làng hầu như không còn gia đình sinh con thứ 3 thay vì mỗi hộ có tới 3-4 người con, thậm chí có gia đình đẻ đến 6-7 đứa con. Đó chính là giải pháp tốt nhất để làng Chài vươn lên thoát nghèo đói. Đặc biệt, được sự vận động, tuyên truyền, giáo dục pháp luật sông nước của các chiến sỹ cảnh sát đường thủy, họ chấp hành rất nghiêm các quy định trên sông. Nhất là vào mùa nước lớn, hoặc mưa bão xảy ra họ được hướng dẫn trú bão, tránh dòng xoáy kịp thời vào các khu cống ngòi, kênh thải. Các chiến sỹ công an với người dân thân tình như người trong nhà.

Tết ở làng Chài không có dòng người, xe cộ tấp nập, không có hàng hóa bày bán đa sắc... nhưng cũng thắm đượm nghĩa tình làng xóm. Áp Tết, tất cả các hộ trong làng dừng mọi hoạt động đánh bắt cá, đi chợ sắm Tết. Chợ Tết của người dân Chài cũng có đủ bánh chưng, hoa quả, giò, thịt, và mỗi gia đình nhất định phải có cành đào, con gà cúng đêm giao thừa. Trẻ con cũng được mua thêm tấm áo mới. Mọi hoạt động mua bán có khi chỉ diễn ra trên triền đê, được đổi bằng cá tôm bắt được. Nhà nào khấm khá có khi bỏ cả buổi đi chợ huyện sắp sửa cho mâm cơm ngày Tết sung túc hơn. Đêm giao thừa, ngoài việc cúng ông bà tổ tiên, các gia đình còn bày lễ cúng trời đất, sông nước mong một năm mới mưa thuận, gió hòa, việc đánh bắt tôm cá thuận lợi. Sáng mùng một Tết, mọi người sang nhà nhau chúc Tết, rồi cùng nhau đi lễ đền Tam Phủ ở lưu vực Lục Đầu Giang, thuộc địa phận huyện Gia Bình mà theo như dân Chài thì Đền rất thiêng, những ngày nghỉ Tết nhất định phải đến lễ. Đã thành lệ, cứ sáng mùng 2 Tết, tất cả làng Chài đi đánh bắt lấy hên và cuộc sống thường nhật trở lại ngay sau đó.