Tết Đoan ngọ năm ấy…

Ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hàng năm là Tết Đoan ngọ, dân gian thường gọi là tết diệt sâu bọ. Đây cũng là thời điểm nhà nông thu hoạch lúa và hoa màu. Thời tiết lúc này vào mùa hè, thường nắng nóng kèm mưa giông bất chợt… Việc gặt hái, phơi phóng cần khẩn trương bận rộn, công việc như cuốn người nông dân đi. Trong ký ức của tôi là những bộn bề ngổn ngang thóc lúa, khoai lang, khoai sọ, lạc và đậu đỗ các loại. Những đống cây lạc chất cao lúc lỉu chùm củ mẩy chắc, những vầng khoai sọ nguyên rễ tua rua đang chờ bàn tay người cắt tỉa, phân loại. Bữa cơm hàng ngày vì thế cũng thêm phong phú. Và Tết Đoan ngọ như một điểm nhấn không thể bỏ qua. Hoa trái mùa hè vừa vào vụ là vật phẩm chính được dâng lên bàn thờ gia tiên, dâng lên Thần Phật với thành tâm mong một năm trồng cấy an hòa, không sâu bệnh phá hoại, vật nuôi và con người mạnh khỏe ít bệnh tật...

Tết Đoan ngọ là ngày bận rộn với các việc: Tắm nước giếng ban mai và thu hái cây thuốc nam. Tôi nhớ những buổi sớm mai tờ mờ sáng (giờ Dần) ấy, tắm nước giếng ban mai, cảm nhận làn nước trong mát từ sâu trong mạch ngầm lòng đất thấm sâu vào làn da, thảy hết bụi bặm và vi trùng đang rình rập xâm nhập vào cơ thể con người từ bên ngoài. Da dẻ mát mẻ, một mùa hè sẽ không bị rôm sảy. Sau khi tắm là đến bữa điểm tâm thật đặc biệt, chỉ một lần duy nhất trong năm, đó là ăn trái cây các loại cùng với cơm rượu nếp. Trong tín ngưỡng dân gian, việc ăn trái cây vào buổi sớm ngày Tết Đoan ngọ sẽ giúp cơ thể tẩy tịnh những vi khuẩn, vi trùng gây bệnh từ bên trong đường ruột.
Xong các nghi thức “diệt sâu bọ” cho con người là đến nghi thức “diệt sâu bọ” cho cây cối trong vườn, đó là khảo mít, khảo bưởi, khảo hồng xiêm... Người đóng vai chủ khảo thì hỏi, người đóng vai cây thì trả lời... Các đoạn đối thoại kiểu như: Này mít.../ Dạ...; Năm nay mày ra mấy quả/ Dạ, năm quả... ; Ít quá, không được, ta sẽ đánh đòn.../Thế thì mười quả nhé, mười quả vừa xấu, vừa sâu... Vẫn còn ít quá, lại còn vừa xấu vừa sâu nữa, ta phải đánh cho ngươi ra thật nhiều… (vừa nói người đóng vai chủ khảo vừa giơ cao chiếc chày như dọa đánh), người đóng vai cây vội vàng nói lại: Tôi sẽ ra nhiều quả, một trăm quả vừa đẹp vừa ngon... Thường là khảo đến đây mấy chị em đều phá ra cười rất vui mà quên mất sự nghiêm túc cha mẹ yêu cầu lúc ban đầu.
Việc thu hái cây thuốc nam kéo dài cả ngày. Thường thì trước đó mấy ngày chị em tôi đã đi lòng vòng qua các bờ bãi ra gần quanh làng, ghi nhớ sẵn trong tâm nơi nào có cây này, cây kia để đến ngày hôm đó chỉ việc đến mà hái, không mất công tìm kiếm, nếu đi chậm có ai hái trước rồi thì di chuyển qua điểm khác. Thông thường trong thôn chỉ có một số gia đình sử dụng lá cây thuốc nam nên cũng không phải tranh giành. Ngoài ra ở bờ bãi hoang dại có khá nhiều cây thuốc nam như cỏ xước, vòi voi, nhọ nồi, ké cối xay, ké đầu ngựa, bọ mẩy, xoan leo, cải đồng, lạc tiên, cây mặt quỷ, mầm tên, vú bò... Trong vườn thì có kim ngân, bông mã đề, chè dây, huyết dụ, đơn răng cưa... Mùa Tết Đoan ngọ chủ yếu thu hái những cây vị mát, bổ, có tác dụng tiêu độc như vòi voi, cỏ xước, kim ngân... dùng để nấu nước uống phòng nóng sốt, trị rôm sảy, mụn nhọt...
Việc trong ngày là thu hái và phơi hong cây thuốc dưới tán cây thoáng mát, còn các công đoạn băm chặt, xao vàng hạ thổ là để đến ngày hôm sau. Theo truyền thống ông bà dặn lại là cây thuốc nam thu hái trong dịp này có dược tính cao, sử dụng sẽ hiệu quả hơn... Không biết cây thuốc nam có hiệu quả thế nào, nhưng suốt cả mùa hè, gia đình tôi luôn có những bình nước mát lành như vậy. Từ những năm sử dụng cây thuốc nam, chị em tôi cũng ít bị rôm sảy, mụn nhọt hơn… Mẹ tôi cũng ham thích tìm hiểu về cây thuốc, chăm chỉ thu hái, chế biến để giúp cho mọi người quanh vùng khi họ tìm đến.
 Mùa Tết Đoan ngọ năm ấy, trong vườn nhà có cây mít mới bói. Cây mít mật thơm ngon như chiều lòng lũ trẻ háu ăn chúng tôi mà chín đúng ngày Tết. Tôi còn nhớ như in hình ảnh chị cả cầm con dao nhỏ khứa nhẹ vào quả mít tròn căng, hé ra một vệt dài vàng sánh mật, để từ vết cắt ấy bóc tách bỏ cuống, bày ra cả quả mít lồ lộ toàn là múi… Cây mít này về sau được gia đình tôi nhân giống giữ lại, sau bao nhiêu năm xa quê trở về vẫn được thưởng thức.
Mùa nối mùa xa quê, các con của chị em tôi ngày ấy đều lớn lên ở nơi đô thị. Nhiều tín ngưỡng dân gian trong cuộc sống đã phai nhạt đi. Tết Đoan ngọ xưa dường như chỉ còn trong ký ức. Cuộc sống ở thôn quê ngày ấy dù tiện nghi chưa nhiều nhưng thiên nhiên luôn hào phóng cho trẻ thơ những trải nghiệm thú vị, để tôi nhớ mãi…