Thắc thỏm

Tuần trước về quê, cô tôi nhắc đi nhắc lại nếu thấy công ty nào tuyển công nhân thì chuyển hồ sơ cho thằng Hà, thằng Huy đi làm. Bây giờ cả nhà chỉ trông vào lương công nhân của con Út thì bí lắm.

Tôi ngạc nhiên:

- Chúng nó vẫn làm trong KCN gần nhà thu nhập khá thế sao lại bỏ?

Cô tôi ngán ngẩm:

- Nghỉ hơn năm rồi, mà có phải bỏ đâu, nghe bảo kinh tế suy thoái người ta không bán được sản phẩm nên không cần nhiều lao động. Vừa rồi vẫn công ty đó tuyển công nhân nhưng người ta bảo quá tuổi rồi. Đúng là không học hành đến nơi đến chốn khổ đủ đường, chẳng bù cho mấy đứa bên bác Thuận đều học Đại học, lại học lên Thạc sỹ làm cho doanh nghiệp mà lương tháng cả ngàn đô. 

Tôi nhẩm tính, năm nay thằng Hà đã 29 tuổi, thằng Huy cũng 27 mà chỉ học hết phổ thông thì doanh nghiệp nào tuyển dụng nữa.

Mỗi năm cả nước có khoảng 1,2 triệu thanh niên tham gia thị trường lao động nhưng nhiều năm gần đây, cứ vào dịp cuối năm là các doanh nghiệp lại la làng vì “thiếu lao động”. Một nguyên nhân là do nhiều doanh nghiệp đang sử dụng lao động kiểu “vắt chanh bỏ vỏ”.

Tình trạng nhiều lao động phải làm thêm giờ liên tục khiến sức khỏe suy giảm, bị chủ sa thải để tuyển lao động mới không còn hiếm gặp, nhất là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Nhiều doanh nghiệp luôn thông báo “cần tuyển dụng” tại các sàn giao dich vu seo việc làm nhưng nghịch lý ở chỗ lao động làm việc lâu năm, có tay nghề thì không lo giữ mà lại cần người mới. Họ tuyển dụng lao động trong khoảng 18-25 tuổi và chỉ cần bồi dưỡng trong khoảng thời gian ngắn để thông thạo một thao tác nhỏ trong cả dây chuyền sản xuất là được. Như vậy doanh nghiệp vừa “trốn” được kinh phí đào tạo, vừa dễ dàng tuyển mới khi lớp lao động trước đã bị “khai thác” hết khả năng. Cách sử dụng lao động như vậy để lại hậu quả xã hội phải giải quyết là lực lượng lao động độ tuổi trên 30 không còn khả năng đáp ứng cho doanh nghiệp vừa không có nghề, vừa không có việc.

Một số công ty có thời điểm cần cả vài nghìn lao động, về tận các vùng quê vẫn không đủ phải hạ tiêu chuẩn: chỉ cần tốt nghiệp phổ thông, khi vào sẽ được đào tạo nghề… Tuyển dụng mới doanh nghiệp chỉ phải trả mức lương thử việc trong hai tháng đầu và sau đó là lương khởi điểm, đồng thời lại né được khá nhiều tiền bảo hiểm xã hội phải trích nộp. Trong khi nếu sử dụng những lao động đã làm việc liên tục nhiều năm, chủ sử dụng phải trả lương cao hơn, cũng như thực hiện nhiều khoản đãi ngộ khác. Chính vì thế, cứ đầu năm khi đơn hàng ít, phía công ty lại “cơ cấu lại sản xuất, thị trường” và cho nghỉ hàng loạt để rồi cuối năm vì có nhiều đơn hàng nên “mở rộng quy mô” cần tuyển gấp lao động.

Hậu quả của việc sử dụng lao động kiểu “vắt chanh bỏ vỏ” là nguyên nhân chính thiếu lao động của doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp cho rằng chất lượng nguồn lao động đào tạo hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu. Điều này chỉ đúng trong việc lựa chọn nguồn nhân lực chất lượng cao, nhưng doanh nghiệp phần lớn sử dụng lao động chưa qua đào tạo. Để có một lao động qua hệ Trung cấp nghề, có kiến thức cơ bản Nhà nước đã phải đầu tư nhiều triệu đồng chẳng lẽ lại không đáp ứng bằng lao động phổ thông như doanh nghiệp vẫn tuyển hay sao?

Nắng chiều hắt xuống phản chiếu những ống khói nhà máy lấp loá, các KCN đang lấp đầy với nhiều tập đoàn, thương hiệu mang tầm cỡ quốc tế góp vào sự thành công trên lộ trình CNH, HĐH. Mừng đấy, nhưng vẫn thắc thỏm làm sao khi ở nông thôn hiện nay bài toán về giải quyết lao động, việc làm dôi dư ngày càng thêm khó khăn nan giải.