Tháng năm như nước chảy

Trời lành lạnh, những ngày cuối năm bận rộn như thế này tôi vẫn muốn tìm một góc nhỏ nào đó an trú tâm hồn. Thú nhất vẫn là ngày nghỉ được nằm khểnh ở nhà, lật giở từng trang sách, đọc và nhâm nhi với một thức uống mát lành nào đó thì thật chẳng còn gì yên bình hơn nữa. Hôm qua, tự dưng lại tìm thấy cuốn Thương nhớ mười hai của nhà văn Vũ Bằng trên cái kệ ngổn ngang những sách là sách, đọc đến bài Tháng Chạp, nhớ ơi chợ Tết mà thấy xốn xang, mà thấy như Tết đang về gần lắm rồi.

Tôi yêu cách hành văn của nhà văn Vũ Bằng, yêu cái cách ông phác họa chân dung của 12 tháng, sao nó hay và thấm đẫm phong vị Việt đến vậy. Trong văn Vũ Bằng, Tết không chỉ là khoảnh khắc của sự chuyển mùa, của tiết trời tuần hoàn theo lẽ tự nhiên mà còn là một ký ức văn hóa luôn gắn với tâm thức con người, mà ở đó văn hóa phong tục, tập quán ngày Tết là một trong những nét văn hóa để lại dấu ấn sâu đậm nhất. “Yêu tháng Chạp không biết bao nhiêu, nhưng yêu nhất là những ngày giáp Tết, thời tiết sao mà đĩ thế, con mắt tấm lòng sao mà đong đưa thế, lời nói, tiếng chào sao mà duyên dáng tơ mơ thế”. Nhà văn đã đưa vào trang viết những nét đẹp của nền văn hóa cổ truyền của dân tộc được lưu giữ qua thời gian và thấm vào máu thịt, tâm hồn mỗi con người. Từ việc sắm sửa, chuẩn bị cho một cái Tết an lành, đầm ấm đến những phong tục tập quán được lưu giữ ngàn năm, “tượng trưng cho tinh thần dân tộc” với truyền thống trở về cội nguồn, tưởng nhớ ông bà tổ tiên, bày tỏ sức sống mạnh mẽ với niềm tin tưởng lạc quan, nguyện vọng xiết chặt tình yêu thương, cởi mở, vui vẻ, đoàn kết…
Tết trong văn của ông gắn liền với sửa Tết, sắm Tết, gửi Tết, biếu Tết, ăn Tết, chơi Tết… Vũ Bằng cô đọng được cái không gian đặc trưng của Tết xứ Bắc với đầy đủ sắc, thanh, hương và vị. Đặc biệt là những giá trị truyền thống, lưu giữ các mỹ tục, hun đúc tinh hoa văn hóa… “Cứ vào khoảng mồng mười trở đi, người vợ lại phải thức khuya để quét dọn bàn thờ, bày biện lại mấy bộ đồ trà, mấy bình rượu thúy lục, thúy hồng bày ở trên đầu tủ rồi đem hộp mứt ra rửa, cắt những miếng trang kim để bày dưới những miếng kính ở cơi trầu, rồi ra sân vặn đèn thay nước của từng cốc, uốn lá và lấy những cái tăm tách những cái giò thủy tiên ra để cho đừng chạm nhau”…
“Ở Hà Nội, đến Tết, nhà nào cũng phải có một cành đào hay cây mai, một chậu cúc, cụm hồng nhung hoặc một cặp đỗ quyên có hoa nở đỏ chói để cho vui nhà vui cửa; nhưng có những nhà đặc biệt quan niệm rằng Tết mà không có hai chậu lan chân cua để trưng bày thì cái Tết kém hẳn phần rực rỡ”…
Trong cuộc đối thoại của vợ chồng nhà văn về Tết, ta thấy một cách lý giải rất hay. Người chồng trách vợ khi chứng kiến vợ đầu tắt mặt tối sắm sửa, dọn dẹp lo Tết, bận rộn với Tết, ốm người vì Tết: “Một giờ hơn rồi đấy. Em cứ thức thế này ốm mất. Đã bảo cái tục ăn Tết phiền lắm, phải giản tiện đi một chút...”. Người vợ thủ thỉ: “Thì em cũng muốn giản tiện lắm đấy chứ, nhưng cũng chỉ giản tiện được có chừng thôi. Tết mà không trang hoàng một tí cho vui cửa vui nhà và sắm sửa lệ bộ mỗi thứ một tí, lòng nó không yên, anh ạ.
Có lẽ là vì từ bao đời nay tổ tiên mình, rồi đến ông cha mình tin tưởng, rồi đến mình đây tin tưởng là đất đai cũng như sinh vật, ngưng hoạt động trong những ngày cuối năm, lại bắt đầu sống lại, với sự trở về sắp tới của khí ấm. Từ quan niệm đó, người ta vui mừng trông đợi lúc cây cối và muôn vật trở lại cuộc sống bình thường và ao ước năm mới phải có một cái gì mới, một tiến bộ mới”. Suy nghĩ về Tết, viết về Tết sao lại gần gũi, thân thiết và ấm áp vậy, tựa như là hơi thở, tựa như câu chuyện của chúng ta bao lâu nay yêu Tết, mến Tết, hân hoan đón Tết, như dòng máu nóng chảy trong huyết mạch mỗi khi ta hướng về ngày Tết cổ truyền của dân tộc.
Nhưng có lẽ, trong thức văn mùa Tết này phải kể đến những phiên chợ Tết đầy màu sắc. Nhớ ơi những phiên chợ Tết. “Chợ Tết có một sức hấp dẫn hết sức kì lạ, nhìn vào cái gì mình cũng thấy đẹp, trông người nào mình cũng thấy tươi, thấy cái gì mình cũng muốn mua”, chợ Tết “muốn về nhưng lại muốn đi, đi để xem thiên hạ mua bán, đi để xem bao nhiêu cái ngon, cái đẹp của quê hương, đi để xem... chợ Tết”. Chợ Tết chính là ký ức văn hóa quý giá, là tiếng gọi thao thiết trong tâm cảm của mỗi người, là những lo toan, bận rộn, những buồn vui trong cuộc sống mỗi khi Tết đến, Xuân về. Đó là sức hấp dẫn của cái đẹp được hình thành từ những điều bình dị của cuộc sống. Là cái yếm sồi của cô gái quê, là chiếc quần ống sớ của chàng trai chống gậy tre, chiếc khăn nhiễu điều của ông thầy bói, ông đồ bán chữ với bức câu đối đỏ, tiếng nói cười của mấy ông lái trâu, bà bán cây hôm nay ăn trầu tươi thế, nhưng vẫn thua hai chị em cô hàng bán chiếu cạp điều cười đã xinh, mà ăn nói lại tình... Đấy, cái chợ Tết của Vũ Bằng nó sống động, độc đáo, nó trù phú, phồn thực mà thấm đẫm ý vị nhân sinh, để đến bây giờ mỗi khi đọc lại những trang văn tinh tế, hoa nhã ấy trong lòng không khỏi rưng rưng xúc động.
Tháng năm như nước chảy, người xưa thì đã xa. Cuộc đời thăng trầm của ông đã theo gió trôi về cõi miền cực lạc. Nhưng những trang văn của ông mỗi mùa lại có những cái đẹp não nùng, những nỗi nhớ nhung riêng, nói lên những niềm thương yêu cũ. Thưởng thức văn Vũ Bằng, thấy phong vị của Tết xưa được lưu giữ, được sống dậy, như một món quà Tết còn mãi với thời gian.