Thanh niên xung phong Bắc Ninh trong kháng chiến chống thực dân Pháp

Ngày 7-5-1954, lá cờ quyết chiến, quyết thắng của quân đội ta đã tung bay phấp phới trên nóc hầm tướng De Castries, giành thắng lợi hoàn toàn trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, kết thúc 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Trong chiến công “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” ấy, có sự đóng góp tích cực của lực lượng thanh niên xung phong (TNXP) Bắc Ninh.

Năm 1950, để phục vụ công tác và chiến đấu, Ban Thường vụ Trung ương Đoàn thành lập Đội TNXP công tác đầu tiên mang mật danh “Đội 50”. Trong 225 cán bộ, đội viên của Đội 50, tỉnh Bắc Ninh có hơn 30 cán bộ, đảng viên, đoàn viên, thanh niên ưu tú lên đường, xung phong ra mặt trận.  
Tiếp bước truyền thống xung kích, yêu nước của tuổi trẻ Bắc Ninh, cuối tháng 10-1950, Liên phân đội TNXP 307 Trần Phú được thành lập gồm 6 phân đội, mỗi phân đội 15 đến 20 đội viên. Liên phân đội có nhiệm vụ vận chuyển hàng hóa, làm ngầm, sửa cầu, sửa đường từ Mẹt về Đèo Cà, Giếng Ông. Họ nhiệt tình, hăng say cống hiến sức trẻ: Ngày thì xây dựng lán trại, lên rừng tìm nứa khô bó lại thành bó đuốc, chẻ tre, đan sọt; tối xuống thì cùng nhau cuốc, xẻng, đuốc đèn tiến ra mặt đường, chia nhau xuống sông, suối mò sỏi làm ngầm để sẵn sàng cho xe thông qua...
Ngày 28-8-1952, Liên phân đội TNXP 302-Tô Hiệu được thành lập gồm hơn 300 cán bộ, đội viên đến từ nhiều huyện: Yên Phong, Từ Sơn, Tiên Du, Quế Dương, Gia Lâm... làm nhiệm vụ vận chuyển vũ khí, đạn dược để rải rác kho vũ khí nhỏ ven đường Trại Dạ, Đèo Cóc phục vụ chiến dịch đường 18. Hoàn thành nhiệm vụ, Liên phân đội TNXP 302-Tô Hiệu tiếp tục hành quân lên Thái Nguyên. Bắc Kạn, Cao Bằng làm nhiệm vụ sửa đường, làm cầu cho quân đội ta chiến đấu.

Thanh niên xung phong phá đá mở đường. (Ảnh: Tư liệu).

Để lên Tây Bắc và tiến tới Điện Biên, lực lượng TNXP phải vượt qua nhiều trọng điểm lửa mà những địa danh như Đèo Chẹn, Suối Rút, Cò Nòi, Lũng Lô, Pha Đin... đã đi vào lịch sử. Nơi đâu cũng có dấu chân của những chàng trai, cô gái đất Bắc Ninh-Kinh Bắc hăng hái hiến dâng tuổi thanh xuân cho Tổ quốc. Trong đó, Đại đội 401 (Đội 40) phụ trách đoạn đường 1.500 m ở ngã ba Cò Nòi. Đây là tuyến đường quan trọng nhất trong toàn tuyến ra mặt trận nên ngày nào địch cũng ném bom phá đường. Nhiều đồng chí anh dũng hy sinh, nhưng Đại đội 401 cùng dân công hỏa tuyến luôn bảo đảm giao thông thông suốt. Đại đội 405 phụ trách đoạn đường ở Đèo Chẹn. Tổ phá bom nổ chậm của Đại đội 405 rất dũng cảm, tích cực rà phá bom. Những ngày mưa lũ, đường ngập bùn, dốc trơn, các Đại đội 401, 404, 405, 406, 407 (Đội 40) vẫn thường trực ngày đêm trên mặt đường để cho các đoàn xe từ hậu phương thẳng tiến lên Điện Biên Phủ...
Từ 13-3-1954, đợt tiến công thứ nhất vào Điện Biên Phủ bắt đầu, địch không đánh rải rác như trước, chúng tập trung máy bay trút bom đạn đánh phá đường tiếp tế của ta từ Cò Nòi trở lên. Có ngày thực dân Pháp thả tới 300 quả bom: Bom phá, bom nổ chậm... Bất chấp nguy hiểm, lực lượng TNXP vẫn bám trụ để làm đường, sửa đường, bảo đảm giao thông. Tiêu biểu cho tấm gương gan dạ, dũng cảm của cán bộ, đội viên TNXP trong các tổ phá bom nổ chậm của Đội 34 và Đội 40 là đồng chí Nguyễn Tiến Thụ, quê ở xã Nội Duệ, huyện Tiên Du. Trong lúc địch thả nhiều bom bươm bướm (nổ chậm), cán bộ, đội viên TNXP chưa ai biết cách tháo ngòi nổ, đồng chí Thụ anh dũng xung phong tháo thử một quả để rút kinh nghiệm. Thật bất ngờ, đồng chí tháo thành công quả bom nổ chậm đầu tiên mà không xảy ra thương vong. Từ đó các đơn vị học tập đồng chí và phá thành công hàng trăm quả bom các loại.
Tháng 4-1954, địch thua liên tiếp trên mặt trận Điện Biên Phủ, nên chúng đánh phá tập trung ác liệt vào những tuyến tiếp tế gần nhất. Đèo Pha Đin là một trong những trọng điểm đánh phá của địch. Bởi đó là con đường huyết mạch để lên Điện Biên Phủ. Ở đèo Pha Đin, Đoàn TNXP Trung ương bố trí 9 Đại đội với hàng nghìn cán bộ, đội viên, trong đó có nhiều cán bộ, đội viên thuộc các Liên phân đội Bắc Ninh trước đây. Các đại đội đều được phân công phụ trách từng đoạn đường, chia ca kíp, làm suốt ngày đêm với hai công việc quan trọng nhất là rà phá bom và sửa đường cho xe chạy.
Ngày 7-5-1954, tướng De Castries và toàn bộ Bộ tham mưu Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ đầu hàng. Với tinh thần chiến đấu dũng cảm, mưu trí, sáng tạo, quân và dân ta đập tan toàn bộ Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, tiêu diệt và bắt sống 16.200 tên địch, bắn rơi và phá hủy 62 máy bay, thu toàn bộ vũ khí, đạn, quân trang, quân dụng.
Từ chiến dịch Biên giới năm 1950 cho đến chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954, tỉnh Bắc Ninh có 1.956 cán bộ, đoàn viên thanh niên tình nguyện tham gia vào lực lượng TNXP. Gần 4 năm phục vụ trên các chiến dịch, nhiều đồng chí trở thành cán bộ lãnh đạo các cấp của Đảng, chính quyền và đoàn thể; hơn 900 đồng chí được khen thưởng Huân chương, Huy chương, Bằng khen, Giấy khen của Đảng, Nhà nước, quân đội và các cấp, các ngành, đoàn thể; gần 1.200 cán bộ, đội viên vinh dự đứng trong hàng ngũ của Đảng... đóng góp tích cực trong phong trào thi đua yêu nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.