Thực trạng năng lực tiêu úng và các giải pháp tiêu của hệ thống thủy nông trong mùa mưa bão 2009

Bắc Ninh nằm trong lưu vực đồng bằng sông Hồng, hướng dốc chính từ Tây Bắc xuống Đông Nam, có tổng diện tích tưới tiêu trong lưu vực là 82.611 ha trong đó trong tỉnh là 76.991 ha, ngoài tỉnh là 5.620 ha. Địa hình không bằng phẳng, nơi cao nhất khu vực Yên Phong (+5 đến +6), nơi thấp nhất khu vực Lương Tài (+0,9 đến + 1,5).

Toàn hệ thống có 53 trạm bơm tiêu, 421 km kênh tiêu (trong đó kênh tiêu trục chính, cấp 1 là 150 km, cấp 2 là 54 km, còn lại là kênh tiêu nội đồng và cấp 3). Hầu hết trên 90% diện tích lưu vực tiêu bằng động lực, riêng khu vực Nam Đuống có 7.390 ha tiêu tự chảy vào hệ thống thủy nông Bắc Hưng Hải. Tổng công suất tiêu thiết kế 298,7 m3/s (Bắc Đuống: 194 m3/s; Nam Đuống: 104,7 m3/s, trong đó tiêu trực tiếp ra sông chính 185,2 m3/s, tiêu cho 61.298 ha và tiêu vào sông nội địa 113,5 m3/s, tiêu cho 13.923 ha.

Tuy nhiên do hệ thống đầu mối và kênh mương đã xuống cấp nên năng lực tiêu thực tế chỉ còn 262,2 m3/s (Khu vực Bắc Đuống 169,9 m3/s, khu vực Nam Đuống 92,3 m3/s) đạt 87,8% năng lực tiêu thiết kế, hệ số tiêu bình quân chỉ đạt 3,7 l/s/ha toàn hệ thống. So với yêu cầu quy hoạch thủy lợi đến năm 2010 (theo Quyết định số 100/CT ngày 22-1-1998) thì hệ số tiêu bình quân của cả tỉnh là 5,051/s/ha (Khu vực Bắc Đuống 4,91/s/ha, khu vực Nam Đuống 5,21/s/ha). Tương ứng với tổng lưu lượng tiêu thiết kế là 354,7m3/s (Khu Bắc Đuống 227,1m3/s, khu Nam Đuống 127,6 m3/s). Như vậy so với yêu cầu quy hoạch năng lực tiêu thực tế của hệ thống chỉ đạt 74% so với năng lực yêu cầu của quy hoạch (chưa kể do sự chuyển dich vu seo mục đích sử dụng đất trong 10 năm trở lại đây dẫn đến khả năng tiêu còn thấp hơn nữa).

Do năng lực tiêu thực tế còn hạn chế hàng năm vào mùa mưa trên toàn hệ thống vẫn xảy ra úng ngập với diện tích khoảng 7.200 ha, tập trung vào những vùng thiếu đầu mối như vùng Vạn An, Xuân Viên, Hữu Chấp (Thành phố Bắc Ninh); Hán Quảng (Quế Võ); Đình Tổ (Thuận Thành); Bình Định (Lương Tài) và một số vùng úng cục bộ do địa hình quá thấp.

Với năng lực tiêu thực tế hiện có qua tính toán cân bằng nước với lượng mưa 100; 200; 300 mm trên toàn hệ thống thì tình trạng ngập úng có thể xảy ra tương ứng với diện tích chiếm khoảng 8,87% (6.802 ha); 23% (15.154 ha); 32,2% (24.754 ha) so với tổng diện tích toàn hệ thống.

Bước vào mùa mưa 2009, để khắc phục hạn chế tình trạng ngập úng thường xuyên và đáp ứng, đối phó với những trận mưa bất lợi có cường độ lớn có thể xảy ra trên toàn lưu vực hệ thống. Nhằm hạn chế thiệt hại mưa bão gây ra, bảo đảm sản xuất và ổn định đời sống dân sinh. Công tác tiêu thoát nước cần được quan tâm với những giải pháp sau:

Trước mắt cần tăng cường công tác quản lý, bảo vệ các công trình thủy lợi, xử lý nghiêm khắc và triệt để các hiện tượng vi phạm, lấn chiếm dòng chảy và các công trình thủy lợi. Tập trung tu bổ sửa chữa các công trình thủy lợi, ưu tiên cho các công trình đầu mối, cơ điện, bảo đảm 100% số máy hiện có vận hành được ngay. Tổ chức tốt việc nạo vét, khơi thông dòng chảy trên các trục tiêu chính, các kênh tiêu nội đồng. Tôn cao bờ vùng, bờ thửa, khoanh vùng chống úng phòng khi thời tiết bất lợi xảy ra nhằm bảo vệ những vùng ăn chắc. Xây dựng các phương án chống bão lũ, chống úng, xác định các công trình, các vị trí xung yếu, trọng điểm, xây dựng phương án dự phòng để chủ động phòng chống và xử lý kịp thời đạt hiệu quả nhất. Tăng cường công tác thông tin, truyền thông nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp, các ngành và mọi người dân trong công tác phòng chống đối phó với thiên tai và bảo vệ công trình thủy lợi. Thực hiện nghiêm quy trình vận hành hệ thống thủy nông và chủ động bơm tiêu nước đệm theo quy trình của hệ thống.

Về lâu dài cần rà soát và bổ sung quy hoạch phát triển thủy lợi trên địa bàn, xác định lại hệ số tưới, hệ số tiêu của từng hệ thống ứng với từng giai đoạn phát triển, phù hợp và hài hòa với điều kiện phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh đến năm 2020 nhằm đưa ra các giải pháp cụ thể, thiết thực và hiệu quả nhất:

Tập trung cho cải tạo, nâng cấp các công trình thủy lợi sẵn có nay đã xuống cấp nhằm nâng cao hiệu quả năng lực của công trình. Đồng thời đầu tư thường xuyên, định kỳ cho công tác tu bổ, sửa chữa và xử lý đột xuất nhằm bảo đảm cho công trình hoạt động bình thường trên toàn hệ thống.

Nghiên cứu, tập trung đầu tư cho các công trình trọng điểm có tính hiệu quả cao để đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của quá trình phát triển kinh tế-xã hội những năm tiếp theo.

- Xây dựng phương án và lộ trình cắm mốc chỉ giới hành lang bảo vệ công trình nhằm bảo đảm công tác quản lý khai thác và bảo vệ công trình ngày càng đi vào nền nếp.

- Kiện toàn tổ chức thủy nông cấp xã, các HTX dịch vụ thủy nông nhằm nâng cao hiệu quả tưới tiêu và sử dụng nước tiết kiệm.

- Đẩy mạnh việc ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong công tác quản lý, khai thác và bảo vệ công trình thủy lợi một cách khoa học và hiệu quả nhất.

Nguyễn Văn Chung

P.G.Đ Sở NN & PTNT