Tìm về dấu tích đền Đô ở tỉnh Bắc Ninh qua Mộc bản triều Nguyễn - Di sản tư liệu thế giới

Đền Đô hay còn gọi là Cổ Pháp Điện, đền Lý Bát Đế là nơi thờ 8 vị vua triều Lý gồm: Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông, Lý Thần Tông, Lý Anh Tông, Lý Cao Tông và Lý Huệ Tông.

Đền được xây dựng vào năm 1030, trên khu đất phía đông nam Hương Cổ Pháp thuộc Châu Cổ Pháp. Khu đất này theo Thiền sư Lý Vạn Hạnh là nơi hội tụ của thiên khí, nơi có thế 8 đầu rồng chầu về. Tương truyền, xưa kia phía trước cửa đền là một khu rừng Báng, có dòng Tiêu Tương uốn khúc chảy qua.

Năm 1009 vua Lý Công Uẩn đăng quang và trở lại thăm quê hương vào tháng 2 năm Canh Tuất (1010), tại đây, nhà vua đã dừng thuyền rồng để đi thăm các bậc kỳ lão, yết lăng Thái Hậu và đo vài mươi dặm đất làm “Sơn Lăng cấm địa”. Trong Mộc bản sách Đại Nam thực lục đệ tứ kỷ, quyển 52, mặt khắc 25 còn khắc dấu tích về địa điểm miếu thờ tám vị vua triều Lý: “Miếu tám vua triều nhà Lý thờ ở xã Đình Bảng, huyện Đông Ngạn ⁽¹⁾, tỉnh Bắc Ninh”.

Khi vua Lý Công Uẩn băng hà (1028), Lý Thái Tông lên ngôi, ông cho sửa sang lại ngôi nhà xưa và chọn làm nơi thờ tự vua cha và cũng từ đó nơi đây trở thành Thái miếu thờ tự các vị vua nhà Lý sau khi băng hà.

Mộc bản khắc về địa điểm miếu thờ tám vua triều Lý ở ở xã Đình Bảng, huyện Đông Ngạn, tỉnh Bắc Ninh.

Trên diện tích 31.250m², Đền Đô được xây dựng công phu, uy nghi bề thế gồm 21 hạng mục công trình lớn nhỏ tại xóm Thượng, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Đền nằm cách thủ đô Hà Nội gần 20 km về phía Bắc.

 Kiến trúc Đền Đô được chia làm hai khu vực nội thành và ngoại thành. Nội thành bao gồm các công trình: Nhà Hậu cung - nơi đặt ngai và bài vị thờ Tám vị. Nhà Chuyền Bồng có kiến trúc chồng diêm tám mái, các đầu đao uốn cong mềm mại. Ngoài ra còn có nhà để bia, nhà để ngựa, nhà để kiệu,... tất cả đều được xây dựng công phu, đắp và chạm khắc tinh xảo.

Khu vực nội thành có diện tích 4.320m², xung quanh được bao tường gạch cao 3m, rộng 1m (hai bên xây gạch, ở giữa đổ đất) có hai cửa ra vào. Nội thành được chia thành Nội thất và Ngoại thất. Ngoại thất gồm nhà vuông, kiến trúc kiểu chồng diêm tám mái, 8 đầu đao cong vút mềm mại. Khu vực này có nhà chủ tế, nhà kho, nhà khách và đền thờ các hoàng thái hậu triều Lý.

Đền Đô từ lâu được các triều đại Phong kiến Việt Nam xếp vào hàng miếu thờ các bậc Đế vương. Cứ mỗi lần quốc lễ, triều đình cử quan đến tế, nhân dân quanh năm được phụng thờ. Dưới triều Nguyễn, đền Lý Bát Đế cũng được các bậc vua chúa quan tâm đặc biệt. Sau khi lên ngôi, năm 1802 vua Gia Long cho đặt miếu phụ miếu lịch đại đế vương: “miếu các vua triều Lý 243 người, đều lấy xã dân sở tại sung vào”.

Đến năm Đinh Hợi (1827), vua Minh Mạng ra dụ về việc cấp tiền thờ cúng cho miếu tám vị vua triều Lý ở tỉnh Bắc Ninh.

Dụ của vua Minh Mạng về việc cấp tiền thờ cúng cho miếu thờ tám vị vua triều Lý.

Mộc bản sách Đại Nam thực lục đệ tam kỷ, quyển 46, mặt khắc 21 có khắc lời dụ của vua rằng: “Đế vương các đời ở nước ta, chính thống cùng nối nhau, đời nào cũng đặt phép tắc, cho nên việc tôn kính sùng tự của nhà nước rất long trọng, chi phí cỗ bàn hằng năm đã có lệ nhất định. Duy nghĩ miếu nhà Lý thờ cả tám vua, không giống miếu thờ riêng một vị, vậy mỗi năm cấp cho 100 quan tiền thờ cúng, lấy năm 1828 bắt đầu”. Đến năm Canh Tý (1840), vua Minh Mạng cho dựng một tấm bia đá ở đây, trong bia có khắc dòng chữ “Lý triều chư đế lăng”.

Dưới triều vua Thiệu Trị và vua Tự Đức khi định lại điển lễ thờ tự miếu đế vương các triều đại ở địa phương ngoài việc cấp cho miếu phu giữ việc trông nom, nhà vua còn ra lệnh cấp thêm sái phu giữ việc quét tước, lau chùi đồ thờ ở miếu tám vua triều Lý.

Tương truyền đền thờ Tám vị vua nhà Lý rất linh thiêng mỗi lần có thiên tai, hạn hán, hay dich vu seo lệ ôn hoàng, nhân dân địa phương cầu cúng đều linh ứng lập tức.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa to lớn ấy, mà năm 2014 Di tích lịch sử khu lăng mộ và đền thờ các vị vua triều Lý đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt. Hằng năm cứ đến ngày 15 tháng 3 âm lịch, nhân dân khắp mọi miền Tổ quốc lại về đền Đô để dâng hương tưởng nhớ, tri ân đến các vua triều Lý.

^(1):  Theo Đồng Khánh địa dư chí thì Huyện Đông Ngạn (hay là huyện Đông Ngàn). Từ đời Đinh trở về trước là châu Cổ Lãm. Năm 995, Lê Đại Hành phong Hoàng tử thứ 11 là Minh Đề làm Đề Quân Vương, đóng ở Bắc Ngạn, châu Cổ Lãm. Sau đổi là châu Cổ Pháp. Lý Thái Tổ lên ngôi về thăm châu Cổ Pháp, cho đổi tên là phủ Thiên Đức. Thời Thuộc Minh đổi làm huyện Đông Ngạn, thuộc châu Vũ Ninh, phủ Bắc Giang. Đời Lê Thánh Tông đặt huyện Đông Ngạn thuộc phủ Từ Sơn. Các triều sau cho đến đời Đồng Khánh  không thay đổi (trừ 3 tổng cắt sang huyện Kim Anh năm 1876). Nay một phần thuộc huyện Tiên Sơn, một phần thuộc huyện Đông Anh thuộc ngoại thành Hà Nội.

Tài liệu tham khảo.

1. Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực lục, Nxb Giáo dục, năm 2004;

4. Hồ sơ H23/216, Mộc bản triều Nguyễn - Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV;

5. Hồ sơ H24/52, Mộc bản triều Nguyễn, Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV;

6. Hồ sơ H24/53, Mộc bản triều Nguyễn, Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV.