Trống cổ bộ Thị Cầu, còn mãi với thời gian

Quê hương Kinh Bắc văn hiến hội tụ rất nhiều loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo, đặc sắc, ngoài Quan họ, Rối nước, Chèo, Tuồng, hát Trống quân, Ca trù… còn có nghệ thuật diễn tấu Trống cổ bộ mà chỉ có duy nhất ở Thị Cầu (TP Bắc Ninh).

Nếu như các loại hình nghệ thuật dân gian khác có thể bị chìm đắm, lãng quên trong một khoảng thời gian nhất định nào đó thì Trống cổ bộ lại sống mãi trong đời sống tinh thần người dân Thị Cầu như một mối tri ân sâu đậm, sáng trong, xuyên suốt từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Người Thị Cầu truyền lại rằng, cách đây hơn một thế kỷ, một người dân họ Hoàng quê ở Thị Cầu đi lính cận vệ triều đình Huế vì có năng khiếu âm nhạc đã được tuyển chọn vào Đội trống cung đình. Về nghỉ hưu tại quê nhà, ông đã truyền lại phương pháp diễn tấu Trống cung đình cổ bộ cho người dân. Đời sau tiếp nối đời trước, nghệ thuật diễn tấu Trống cổ bộ được người dân Thị Cầu gìn giữ và phát huy liên tục từ đó đến nay.

Xưa, Trống cổ bộ là nghi thức đánh trống trong các dịp tế lễ trang trọng của cung đình, cả thảy gồm 13 bài trống với tên gọi riêng như: Chào đón vua ngự giá, Đón xứ thần, Múa trống cung đình, Tế Nam Giao, Vũ nữ… Đến khi trở thành nghệ thuật diễn tấu dân gian được sử dụng trong lễ tết hay các dịp đặc biệt của người dân Thị Cầu thì Trống cổ bộ chỉ còn lại 6 bài: Rung một, Rung hai, Hoa rơi, Bổ ba, Bổ chín, Đánh lăn. Mỗi bài mang một âm sắc, tiết tấu khác nhau nhưng đều chung một tính chất hùng tráng, nhịp điệu khoẻ mạnh, sôi nổi, phù hợp với lễ hội.

Diễn tấu Trống cổ bộ Thị Cầu được hai nhạc sỹ Phó Đức Phương và Trọng Tĩnh phát triển, nâng cao bằng tiết mục “Trống hội đầu xuân” do tốp sinh viên trường Trung học Văn hóa Nghệ thuật tỉnh thể hiện.

Cụ Nguyễn Vinh, Chủ tịch Hội Người cao tuổi phường Thị Cầu kể: “Đội trống gồm 5 người thanh niên, đầu đội khăn xếp, mặc áo the đen dài, quần trắng, thắt lưng điều. Một người cầm nạo bạt (hay còn gọi là Chũm choẹ) có vai trò dẫn dắt, điều chỉnh nhịp điệu, bốn người còn lại cầm trống. Khi âm thanh rung lên, tiếng nạo bạt hoà cùng tiếng trống tạo thành giai điệu nghiêm trang sẽ giúp tăng thêm nghi thức và làm giàu bản sắc dân tộc khi tổ chức lễ hội.

Trống cổ bộ còn được người dân Thị Cầu sử dụng trong lễ mừng thọ, tân gia. Một số đám tang của những cụ thượng thọ hoặc người có công với làng với nước cũng được sử dụng nhưng chỉ được phép diễn tấu một vài bài theo đúng quy định và tang trống phải sơn màu xanh.

Ngoài bộ trống của phường, một số dòng họ ở Thị Cầu đã đầu tư sắm bộ trống riêng cho con cháu trong dòng tộc trình tấu vào những dịp giỗ tổ họ. Trống cổ bộ không có nốt nhạc nên việc truyền dạy phải theo phương pháp xướng âm bằng miệng và thực hành gõ trực tiếp trên mặt trống, tang trống, dùi trống.

Hiện nay, đàn ông Thị Cầu ở các lứa tuổi từ 30-40; 50-60 và 70-80 đều có thể biết chơi trống cổ bộ. Người dân Thị Cầu không chỉ gìn giữ được một loại nghệ thuật diễn tấu cung đình mà còn thấy tự hào vì rất có duyên trong cách diễn tấu, thể hiện: tiếng nạo bay bổng, tiếng trống đều vang…”.

Có ai đó đã nói rằng: Nghệ thuật diễn xướng dân gian là sự kết tinh bản sắc văn hoá dân tộc ngàn đời, nếu được giới thiệu, bảo tồn sẽ là những giá trị văn hoá cội nguồn, là hướng cảm hứng sáng tạo cho các loại hình nghệ thuật hiện đại. Nuôi dưỡng bản sắc nghệ thuật dân tộc trong nhịp sống hiện đại sẽ là cái gốc của sự giao lưu hội nhập nghệ thuật hiện đại.

Tuy không phải một nhà nghiên cứu chuyên sâu về âm nhạc dân gian nhưng nhạc sỹ Trọng Tĩnh đã có mối tri ân đặc biệt với một số loại hình âm nhạc truyền thống của quê hương. Bởi, ông hiểu sâu sắc cái nguyên lý phát triển của nghệ thuật hiện đại được bắt rễ từ nguồn cội dân gian. Ngay từ khi còn là sinh viên Nhạc viện Hà Nội, nhạc sỹ Trọng Tĩnh đã tìm tòi, nghiên cứu với mong muốn phát triển, nâng cao nghệ thuật diễn tấu Trống cổ bộ Thị Cầu. Và mong ước của nhạc sỹ đã thành công khi tiết mục “Trống hội ngày xuân” do ông soạn nhạc được các sinh viên trường Trung học Văn hoá nghệ thuật tỉnh biểu diễn đã đạt giải Bạc tại Liên hoan văn nghệ các trường Văn hoá nghệ thuật toàn quốc năm 2006…

Từng tiếng Rinh, Cà, Tinh, Cúc, Cắc vang lên từ mặt trống, tang trống, dùi trống với giai điệu bài bản làm cho bất cứ ai nghe thấy cũng trào lên cảm xúc trộn rộn, rạo rực riêng biệt. Nhưng có lẽ, phải được nhìn tận mắt và lắng nghe tận tai mới cảm nhận và thẩm thấu hết tính nhạc phấn chấn, nhộn nhịp mà vẫn trang trọng của hình thức diễn tấu dân gian Trống cổ bộ Thị Cầu.

Bài, ảnh: Thuận Cẩm