Từ làng xóm cũ đến nông thôn mới

Nông nghiệp-nông thôn-nông dân có vị thế cực kỳ trọng đại trong toàn bộ lịch sử lập nước, giữ nước, mở mang bờ cõi và phát triển kinh tế của đất nước.

Muốn đất nước đi lên công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì ban đầu nông nghiệp là cơ sở, bởi nông nghiệp thỏa mãn những yêu cầu có tính quyết định. Nhờ có nông-lâm-thủy hải sản xuất khẩu, mà có ngoại tệ để phát triển các ngành kinh tế. Nông nghiệp cung ứng nguyên liệu cho công nghiệp chế biến. Nông nghiệp là địa bàn tiêu thụ sản phẩm công nghiệp, quan trọng nhất đó là người nông dân và con em của họ là nguồn nhân lực được tách ra khỏi khu vực nông nghiệp để hoạt động phi nông.

Đất đai, mặt nước được chính phủ giao cho người nông dân quản lý, sử dụng, họ có phần được tham gia định đoạt khi chuyển mục đích sử dụng sang mở mang công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dich vu seo vụ, nhà ở và hàng loạt các công trình an ninh quốc phòng, văn hóa thể thao, công trình công cộng khác.

Tấc đất tấc vàng, đất đổi công trình, đất sinh lợi, tạo thành nguồn tài chính to lớn để phát triển kinh tế xã hội, vậy là nông nghiệp đồng hành cùng dân tộc suốt quá khứ, hiện tại, tương lai. Nông nghiệp đóng góp công lao thầm lặng khiêm nhường, mà hiển hách như bè trầm không thể thiếu trong bản đại hợp xướng phát triển đất nước. Để đền đáp công ơn của nông dân, để đất nước vững vàng, cân đối đồng đều đi lên Đảng, Nhà nước, tỉnh Bắc Ninh đang sôi nổi phấn đấu thực hiện xây dựng nông thôn mới (NTM).

Chủ trương hành động này đang thúc giục, đang thổi bùng ngọn lửa nhiệt huyết của trên 70% dân số đang sống ở nông thôn và dồn sự quan tâm của cả xã hội. Mọi người dân, mỗi làng, xã rộn ràng vào cuộc, nông thôn đang tự kiểm kê toàn diện trước là nhìn lại mình xem đang ở đâu? Đối chiếu với tiêu chí của NTM để phấn đấu.

So với các ngành công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ thì nông nghiệp bao giờ cũng có tốc độ tăng trưởng chậm hơn (3-5% của nông nghiệp so với 15-17% của các khu vực khác). Bởi: cây trồng, vật nuôi có quy luật tự nhiên khắc nghiệt, không thể đốt cháy giai đoạn. Người nông dân vốn quen cuộc sống an bình trong lũy tre làng, dễ an phận, ít bị biến động trước các đổi thay, canh cải.

Xây dựng NTM chính là sự chuyển mình mạnh mẽ của cả xã hội để đưa nông nghiệp-nông thôn-nông dân tiến lên. Cái mới không hoàn toàn là làm cái mới, bỏ cũ mà hàm chứa 2 ý nghĩa: Những gì nhu cầu sản xuất, đời sống dân sinh cần mà chưa có, chưa đồng bộ, chưa hiện đại, chưa phù hợp thì phải làm cho có. Những gì đã có mà mang tính đặc trưng, truyền thống quý báu thì phải gìn giữ phát huy.

Bước đầu tiên để xây dựng NTM là thiết kế lại không gian sản xuất ở nông thôn. Thiết kế lại đồng ruộng chính là cuộc dồn điền đổi thửa đang diễn ra khắp nơi trong tỉnh. Sự manh mún, chia cắt đất canh tác, không mở đường cho ứng dụng khoa học, cơ giới hóa, thủy lợi hóa, thay đổi công nghệ làm nghề nông, vì thế phải làm lại.

Chúng ta đang chứng kiến quá trình đô thị hóa nông thôn ngay từ nếp nhà, nếu thiếu sự hướng dẫn, can gián của các nhà chuyên môn thì sẽ thấy ngay cảnh chồng lấn, vá víu, pha tạp cả về kiến trúc, mảng mầu. Đường làng xưa nay vốn nhỏ, hẹp thích ứng với nhu cầu dân sinh đơn giản, hiện cần mở mang thông thoáng, phục vụ sản xuất lưu thông kèm theo cống, rãnh thoát nước. Điện với nông thôn trước đây lạ lẫm, trong mơ, bây giờ 100% xóm làng Bắc Ninh hoàn chỉnh điện lưới, đủ bảo đảm sản xuất và đời sống. Tuy vậy những “con trăn đen”, những “mạng nhện rác” chằng chịt rình rập hiểm họa cho dân.

NTM như đồng chí Bí thư Tỉnh ủy phát biểu “… theo hướng sản xuất phát triển, làng xóm văn minh, nông dân giầu có, hạ tầng đồng bộ, môi trường sạch sẽ (tập trung xử lý tốt vấn đề ô nhiễm môi trường, đặc biệt là môi trường KCN, làng nghề, môi trường nông thôn, hệ thống công trình thủy lợi, đê điều, bảo đảm ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững), quản lý chặt chẽ tài chính, đất đai, phòng chống tệ nạn xã hội ở cơ sở…” (Báo Bắc Ninh ngày 19-7-2011).

Theo đó phải xây dựng hoàn chỉnh hàng loạt các công trình hạ tầng kỹ thuật và xã hội. Chúng ta sẽ phải bỏ nhiều tiền đầu tư vào các trọng điểm: hạ tầng, môi trường, đào tạo, công trình công cộng ở nông thôn. Người nông dân đang có đòi hỏi tự thân và cũng là sức ép xã hội của quá trình đô thị hóa nông thôn. Cuộc sống mới cùng với làn gió lối sống, phong cách sống mang tính thị trường gõ cửa từng nhà.

Sẽ là chậm chạp nếu thiếu quan tâm ngay việc bảo vệ môi trường. Những tác hại trực tiếp, ngấm ngầm của ô nhiễm môi trường sẽ mất nhiều công sức, tiền của để khôi phục nguyên trạng. Các cơ quan chức năng, lãnh đạo thôn, xã mới thực hành kiểm tra, báo cáo. Còn việc nhắc nhở, khuyến cáo, đề xuất giải quyết, xử lý vừa chậm lại thiếu kiên quyết, ít hiệu quả.

Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của toàn tỉnh đương nhiên phải sử dụng quỹ đất lấy từ nông nghiệp. Người nông dân ít nhận được thông tin, không có cơ sở để so sánh, đánh giá hiệu quả sử dụng đất. Trách nhiệm này thuộc về nhà nước. Thực tế cho thấy: sự lãng phí đất đai do dùng đất nông nghiệp giao cho 1 số dự án vẫn còn. Chưa có bằng chứng nào, tiêu chuẩn nào gắn kết giữa nhu cầu đất của nhà đầu tư với tình trạng kỹ thuật của họ. Chúng ta mới dựa vào hiệu quả của thương lượng mà chưa định được suất đất đầu tư.

Vẫn còn đó những dự án chậm khởi động, bỏ dở, nặng nề hơn là cố tình găm lại để chuyển đổi mục đích như đã xảy ra (chuyển từ mục đích làm cụm công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, làng nghề sang làm nhà ở để bán kiếm lời). Người nông dân chấp nhận thiệt thòi vì bị thu đất với mức đền bù thấp, họ có quyền đòi hỏi: đất bờ xôi ruộng mật phải dùng hiệu quả nhất để công nghiệp hóa, hiện đại hóa để tỉnh đi lên và mình cũng được đổi đời.

Sẽ chẳng quá đúng nếu mọi chênh lệch giá liên quan đến đất được thu đủ vào nhà nước, để lại giúp nông dân xây dựng NTM mà không lọt vào chủ sở hữu khác. Xây dựng NTM người nông dân mong muốn được nâng cao nông trí cho mình và con em họ.

Lượng nông nhàn ngày càng nhiều hơn, áp lực việc làm ngày càng gay gắt, cấp bách. Mỗi năm tỉnh đào tạo 20-22.000 việc làm mới chỉ có ý nghĩa tượng trưng. Quan trọng hơn là đào tạo việc gì, có phát huy được không, đào tạo như thế nào, đang là câu hỏi mà đáp án quả là chưa triệt để, chưa thỏa mãn. Ở những địa phương nào coi nhẹ việc giáo dục, đào tạo thì sự xâm hại, tiêu cực như cờ bạc, lô đề, nghiện ngập khó ngăn cản. Tình trạng an ninh thôn xóm sẽ rất phức tạp, nguy cơ phá vỡ sự bình yên ngay từ gia đình, thôn làng là hiện hữu.

Rõ ràng xây dựng NTM là cuộc cách mạng ở nông thôn hiện nay. NTM thành công thì mục tiêu hiện đại hóa nông nghiệp, công nghiệp hóa nông thôn, trí thức hóa nông dân sẽ thành công. Khi ấy ở địa bàn nông thôn sẽ có kết quả: dân sinh, dân chủ, dân lực, dân trí đều cao.

Xây dựng NTM đòi hỏi nhiều vấn đề phải làm.

Hơn lúc nào hết, nông dân phải chủ động để có thể tiếp nhận sự hỗ trợ của xã hội. Sẽ không có hiệu quả thiết thực nếu nông dân chỉ trông chờ, ỷ lại, nếu tỉnh trợ giúp về đào tạo, tăng cường các hoạt động thông qua hàng loạt biện pháp an sinh (bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm vật nuôi, cây trồng…) thì nông dân được hưởng thụ sẽ phải có khả năng tiếp nhận.

Xây dựng NTM đặt ra trách nhiệm của các ngành, các cấp, các doanh nghiệp. Nếu mỗi doanh nghiệp đang hoạt động trên mảnh đất, vốn trước đây nông dân trồng cấy, nay liên kết, đỡ đầu giúp việc nào đó cho việc xây dựng NTM.

Việc xây dựng NTM sẽ nhanh, vững chắc một khi hội đủ sức mạnh tổng hợp của xã hội. Đồng thời hết sức chú trọng bồi dưỡng nâng cao tài đức của hệ thống cán bộ các cấp. Trước hết là cán bộ Đảng, chính quyền, đoàn thể thôn, xóm, xã.

Đường lối đúng, chính sách cơ bản đã đủ, nguồn lực không thiếu, quyết tâm của tỉnh rất cao, lòng dân đồng thuận không có gì cản được, tỉnh ta xây dựng NTM thành công sớm. Kết quả ấy sẽ chứng minh hùng hồn cho lập trường chính trị của Đảng của Nhà nước, của tỉnh đối với nông dân. Xuân Nhâm Thìn đến, một năm tiếp tục xây dựng NTM để cùng với hàng loạt các chỉ tiêu kinh tế xã hội khác, Bắc Ninh sẽ hoàn thành vào năm 2015 tương đương với các chỉ tiêu của quốc gia năm 2020.

Tết về, mọi người phấn chấn, để rồi bắt tay vào hành động, địa bàn nông nghiệp, nông thôn, nông dân đang mở lòng chờ đón để cùng nhau xây dựng NTM./.

Tùy bút của Nguyễn Hùng Quán