Từ đường họ Nguyễn-Phù Khê

Từ đường họ Nguyễn là một kiến trúc cổ thuộc xóm Đình, thôn Phù Khê Thượng, cách nhà lưu niệm gia đình đồng chí Nguyễn Văn Cừ khoảng 80m về phía Đông. Văn tự cổ tại từ đường cho biết, từ đường được xây dựng từ thời Lê và được trùng tu, sửa chữa nhiều lần. Công trình hiện nay bao gồm: Cổng, Tiền tế, Bái đường…

Cổng xây gạch theo kiểu chồng diêm, cột đầu trụ đỉnh đắp nghê chầu và hình trái giành, trên cá cột đồng trụ có ghi các câu đối.

Tiền tế 5 gian xây gạch kiểu bình đầu mái lợp ngói mũi, khung gỗ lim, cửa bức bàn 3 gian giữa phía trước để thông thoáng lên tòa Bái đường.

Tòa Bái đường gồm 3 gian chạy ngang cùng hướng với tòa tiền tế, kiến trúc theo lối bình đầu bít đốc, khung gỗ xoan, kết cấu kiểu kẻ truyền con chồng, chạm khắc đơn giản. Trên câu đầu gian giữa còn dòng chữ Hán ghi niên hiệu trùng tu năm 1928. Phần thờ tự tập trung vào gian giữa, phía trong cùng của gian này là khám thờ bằng gỗ sơn son thếp vàng có 4 cửa, chạm khắc hình "tứ linh", "tứ quý".

Trong khám trước đây đặt bài vị và sắc phong các vị đỗ đạt và làm quan (nhưng sắc đã bị mất trong trật lụt năm 1945), nay đặt di hình Nguyễn Trãi. Ngoài ra còn có bình hương, bản trúc văn, mâm thờ và ngai sơn son thếp vàng, chạm khắc tinh xảo, trong đặt bài vị khắc tên các vị cao tổ là ba ông cháu chạy về Phù Khê sau vụ sát tộc xảy ra năm 1442. Gian bên phải đặt hương án thờ, trên xà treo 1 bản ghi niên hiệu "Tự Đức nhị niên" (1849) và những năm hương công trùng tu nhà thờ và tên tuổi những người công đức đặt hậu. Gian bên trái là bàn thờ tổ tiên, chi trưởng, cạnh đặt bia đá "Nguyễn ký, kỵ thạch bi" ghi những ngày giỗ các cụ đặt hậu và niên hiệu dựng bia Bảo Đại năm thứ 3 (1928).

Từ đường họ Nguyễn còn là trung tâm giáo dục truyền thống của dòng họ. Hàng năm cứ đến ngày giỗ tổ 17-2 Âm lịch con cháu toàn gia tộc tập trung tại từ đường làm lễ dâng hương, cùng nhau bày tỏ lòng biết ơn tổ tiên, bàn nhau về những công việc nhằm phát huy truyền thống hiếu học, yêu nước và cách mạng của dòng họ. Đặc biệt là ngày 17-2 năm Đinh Sửu (1937), sau khi thoát khỏi nhà tù Côn Đảo, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã về dự lễ tổ tiên tại từ đường. Trong thời khắc linh thiêng của ngày giỗ tổ, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã nói chuyện với mọi người trong họ về truyền thống của tổ tiên, về khí phách anh hùng của vị liệt tổ Nguyễn Trãi, về trách nhiệm của mỗi thành viên trong dòng họ phải làm gì để xứng đáng với tầm vóc của tiên tổ.

Từ đường họ Nguyễn Phù Khê giờ đây không chỉ là nơi thờ tự tổ tiên dòng họ, mà đã trở thành di tích lịch sử văn hóa quý giá. Các tài liệu, cổ vật, sinh hoạt văn hóa tâm linh tại đây là nguồn sử liệu quan trọng để tìm hiểu lịch sử Phù Khê, tìm hiểu cội nguồn lịch sử dòng họ vốn là hậu duệ người anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi, tìm hiểu về cuộc đời và sự nghiệp hoạt động cách mạng của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ. Vì vậy cùng với nhà lưu niệm và nhà trưng bày thân thế sự nghiệp đồng chí Nguyễn Văn Cừ, từ đường dòng họ tạo thành hệ thống các di tích lịch sử-cách mạng trên quê hương Phù Khê và tỉnh Bắc Ninh, góp phần giáo dục và phát huy truyền thống yêu nước cách mạng cho mọi thế hệ.